به گزارش «پرشین خودرو»، اما با نگاهی گذرا به برخی نوشته‌ها و اسناد و مدارک می‌توان دریافت که موضوع معاینه فنی حتی مربوط به دورانی است که کالسکه اسب‌های مسافرکش در شهر ۱۰۰ هزار نفری تهران در ۱۳۰ سال پیش نیز ملزم به انجام معاینات فنی دقیق بوده‌اند. این در شرایطی بود که اگر سورچی یا کالسکه‌داری برگه معاینه فنی نداشت، به او مجوز مسافرکشی با اسب و کالسکه در تهران روزگار قدیم نمی‌دادند. در آن روزگار تهران به عنوان یک شهر ۱۰۰ هزار نفری (در سال ۱۸۹۰ میلادی) ایجاد شکلی از حمل‌ونقل عمومی را ایجاب می‌کرد و به این خاطر سرویس حمل‌ونقلی به راه افتاد که یک خط درشکه‌رانی از شرق تا غرب تهران بود.
در آن روزگار درشکه‌های یک اسبه در ۴ نقطه تهران می‌ایستادند؛ میدان توپخانه، سبزه میدان، اطراف سفارت انگلیس و میدان سرچشمه. این درشکه‌ها برای مسافرت یا برای ساعتی کرایه می‌شدند که در زمستان نرخ آن به این قرار بود: برای مسافرتی که فراتر از محدوده شهر نبود یک قران و ۵ شاهی؛ برای یک ساعت ۲ قران و ۱۰ شاهی، در محدوده شهر ۳ قران، در خارج از محدوده شهر و نرخ سفر به شمیران ۴ قران بود. درشکه‌های تک اسبه در محل‌ها عمومی از بامداد تا ۳ ساعت پس از شامگاه می‌ایستادند.
آنهایی که برای زمان‌های پس از ساعات مقرر درشکه لازم داشتند، می‌توانستند از «دوایر شرکت درشکه‌رانی تهران» در خیابان امیریه درشکه ویژه کرایه کنند. شهر تهران برخلاف بیشتر شهرهای بزرگ دنیا دارای ماشین‌های برقی نبود. حالا برای اینکه مطمئن شوید در آن روزگار درشکه‌ران‌ها ملزم به معاینه فنی بوده‌اند، این سند که از جانب یک مقام بازرگانی سفارت انگلیس در تهران به وزارتخانه متبوع‌اش در لندن مخابره شده را بخوانید که تاریخچه شکل‌گیری «شرکت درشکه‌رانی تهران» را نشان می‌دهد. در این سند تاریخی آمده است:
«گزینش ۱۳. حمل‌ونقل با درشکه در تهران، ۱۸۹۱م.
از دیالوی به ریبوت، ۱۵ دسامبر ۱۸۹۱. Ae مکاتبات بازرگانی ـ تهران
در گزارش شماره ۲۴ خود به تاریخ ۲۵ ژوئن ۱۸۹۰. به آن جناب اطلاع دادم که دولت ایران به یکی از اتباع خود به نام «میرزا جوادخان» امتیازی برای ایجاد «شرکت درشکه‌رانی» واگذار کرده است. صاحب امتیاز حق انتقال امتیاز خود به دیگری را ندارد. ولی حق دارد شرکتی برای بهره‌برداری از آن راه بیندازد». «میرزا جوادخان» که یکی از کارمندان عالی‌رتبه وزارت امور خارجه است، پس از چندین گردهمایی شرکتی را ایجاد کرد که خود ریاست آن را دارد و اعضایش به ترتیب زیر است: «دنیس» مدیر راه‌آهن (شاه عبدالعظیم)، «لمای» سردسته موزیسین‌های شاه، «مرینس» که دارای امتیاز ایجاد یک موسسه کبریت‌سازی است، «معین‌الملک» پسر وزیر امور خارجه، «جعفر قلی‌خان»، «اردل باشی» و «مصباح‌الملک» از وزارت امور خارجه». میرزا جوادخان به محض اینکه سرمایه موردنیاز آماده شد، نامه‌ای به برادرش در «غازان» نوشت و از او خواست که حدود ۳۰ دستگاه درشکه فراهم کند که در ماه نوامبر وارد تهران شوند.
در پنجم همین ماه این سرویس همراه با اسب و یراق افتتاح شد. تا اینجا چنین نشان می‌دهد که این سرویس به نحو احسن کار کرده و احتیاجات مردم را برطرف می‌کرد. ۲۳ درشکه در اطراف شهر تهران به راه افتادند و ۷ درشکه دیگر نیز به عنوان موارد اضطراری برای تقاضاهای بزرگ به‌کار می‌رفت. از بعد از ظهر ۲۸ فروردین ۱۳۴۱ ماموران اداره راهنمایی و رانندگی تهران اقدام به جمع‌آوری درشکه‌ها، گاری‌های اسبی و چرخ‌های دستی در تهران کردند و به این ترتیب به کار وسایل نقلیه کُندرو که در محله‌های جنوبی تهران هنوز مشغول حمل‌ونقل بار و مسافر بودند، پایان دادند. از مرداد سال ۱۳۴۳ به بعد تنها درشکه‌هایی اجازه فعالیت در حومه تهران را یافتند که دارای معاینه فنی درشکه و بهداشت و سلامت کامل اسب‌ها بوده و سورچی‌های آنها از پاکیزگی و نظافت کامل برخوردار بودند. مقامات راهنمایی و رانندگی اعلام کردند که در چند ماه گذشته تعداد درشکه‌ها و گاری‌های تهران افزایش یافته و در خیابان‌های جنوبی بیش از ۸۰۰ درشکه به کار مشغول هستند.
در جنوب تهران به علت تمرکز جمعیت و ممانعت نکردن ماموران، بازار مناسبی برای درشکه‌ها ایجاد شده بود. بیشتر این درشکه‌ها از شهرستان‌ها به تهران انتقال یافته و تعداد زیاد آنها موجب بند آمدن راه‌ها و اختلال عبور و مرور شده بود. ماموران تا اواخر شب در محله‌های جنوبی تهران شامل قلعه‌مرغی، امام‌زاده حسن، جوادیه، چهارراه عباسی، پل امام‌زاده معصوم، مهرآباد، نازی‌آباد، میدان شوش، میدان غار و تمامی نقاطی که درشکه‌ها کار می‌کردند، اقدام به جمع‌آوری آنها کرده و بیش از ۳۰۰ دستگاه درشکه، ۲۰۰ دستگاه گاری و ۱۵۰ چرخ‌دستی را متوقف کردند. درشکه‌ها و گاری‌هایی که جمع‌آوری شده بود به دستور ماموران به ردیف شده، در خیابان‌ها به طرف جاده آرامگاه حرکت کرده و در آنجا در قرارگاهی آنها را متوقف کردند. ماموران سپس اسب‌ها را از درشکه‌ها جدا کرده، به صاحبان‌اش تحویل دادند ولی درشکه‌چی‌ها گاهی به نشانه اعتراض از تحویل گرفتن اسب‌ها خودداری می‌کردند و می‌گفتند حال که درشکه ما را می‌گیرید، اسب را هم خودتان نگه دارید. درشکه‌چی‌ها نسبت به تعطیل شدن کار و کسب خود معترض بودند.
درنتیجه دولت موافقت کرد که درشکه‌داران تنها در حومه تهران به فعالیت بپردازند. از مرداد سال ۱۳۴۳ به بعد، درشکه‌هایی اجازه فعالیت در حومه تهران را یافتند که دارای معاینه فنی درشکه و بهداشت و سلامت کامل اسب‌ها بوده و سورچی‌های آنها از پاکیزگی و نظافت کامل برخوردار باشند. زمانی که اقدام به جمع‌آوری درشکه‌های تهران‌کردند، درسطح شهر ۸۰۰ درشکه موجود بود که به طور رسمی و با شماره اداره راهنمایی و رانندگی کار می‌کردند. این مکاتبه اداری نشان می‌دهد، موضوع معاینه فنی حتی برای اسب‌ها و گاری‌ها و کالسکه‌های مسافرکش در تهران آن روزگار به‌صورت یک الزام درآمده بود، اما اینکه چگونه به صورت قانون رسمی در کشور شکل گرفت هم خود داستان‌هایی دارد که در بخش‌های بعدی گزارش این صفحه برایتان آورده‌ام.
نخستین قوانین معاینه فنی
نخستین قوانین و مقررات و مصوبات مربوط به لزوم معاینات فنی خودروها از سال ۱۳۴۷ و همزمان با تدوین آیین‌نامه‌های قانون جدید راهنمایی و رانندگی در ایران که مصوب ۱۳۴۲/۲/۱۸ بود، تهیه و منتشر شد. در مواد ۳۸ تا ۴۵ آیین‌نامه یاد شده آمده است که:
ماده ۳۸- شهربانی می‌تواند از تمامی وسایل نقلیه هر سال، یک یا چند نوبت معاینه به عمل آورده، در این صورت مالکان و رانندگان مکلفند وسایل نقلیه خویش را جهت معاینه در تاریخ و محلی که شهربانی قبلا اعلام می‌کند، حاضر سازند.
ماده ۳۹ ـ هیچ‌کس مجاز به صدور برگه معاینه نیست مگر آنکه اجازه این کار به صورت کتبی از طرف شهربانی به وی داده شده باشد.
ماده ۴۰ – شهربانی می‌تواند به بنگاه باربری یا مسافربری یا تعمیرگاه‌ها و امثال آنها که مجهز به وسایل فنی کامل و مورد لزوم و مکانیزه باشند، اجازه معاینه وسایل نقلیه و همچنین صدور برگه معاینه آنها را بدهد. این قبیل بنگاه‌ها باید دفتری برای ثبت مشخصات وسایل نقلیه و برگ‌های معاینه داشته باشند.
ماده ۴۱- شهربانی پس از معاینه وسیله نقلیه در صورت وجود تجهیزات مقرر در این آئین‌نامه و فقدان نقص فنی، برگ معاینه صادر و به آورنده وسیله تسلیم می‌کند.
ماده ۴۲ – رانندگان یا مالکان وسایل نقلیه‌ای که ضمن معاینه، خودرو آنها معیوب یا ناقص تشخیص داده شود، فقط می‌توانند آن را در تاریخ و مسیری که در برگ اجازه‌نامه صادر و از طرف مامور معاینه‌کننده مشخص می‌شود تا تعمیرگاه یا گاراژ منتقل سازد.
ماده ۴۳ – در مواردی که حرکت وسیله نقلیه در راه‌های عمومی طبق نظر کارشناس فنی شهربانی یا ژاندارمری به واسطه معایب و نواقص مکانیکی، خطرناک باشد، پلاک آن اخذ و پس از رفع معایب و نواقص و معاینه مجدد مسترد می‌شود.
ماده ۴۴ – شهربانی موظف است، در مواقع ضروری بنگاه‌ها و تعمیرگاه‌های مذکور در ماده ۴۰ را بازرسی کند، چنانچه به هر دلیلی از جهت صلاحیت معاینه‌کنندگان وسائط نقلیه را مورد تردید قرار دهد، اجازه صادره را لغو کند.
ماده ۴۵ – در شهرهایی که شهربانی محل، فاقد افسر کاردان فنی باشد، رانندگان وسایل نقلیه عمومی باید به طور متوسط هر ۳ ماه یکبار برای معاینه وسیله نقلیه خود و دریافت برگ معاینه به نزدیک‌ترین شهربانی که دارای کاردان فنی است یا محلی که از طرف شهربانی تعیین و اعلام شده است، مراجعه نمایند.
هوای هوا را داشته باشیم
در سال‌های ابتدایی دهه ۷۴ که غلامحسین کرباسچی، شهردار تهران بود، موضوع افزایش آلودگی هوای تهران و برخی شهرهای بزرگ، تبدیل به یکی از موضوع‌های قابل پیگیری برای مسئولان کشوری به‌ویژه، مسئولان سازمان محیط‌زیست شد. بدین ترتیب قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ در تاریخ ۷۴/۱۱/۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که براساس قانون یاد شده، موضوع ضرورت معاینه فنی خودروها یکی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های این قانون بود زیرا در تبصره یک مربوط به این قانون آمده بود که «هزینه انجام آزمایش و معاینه وسایل نقلیه موتوری از دارندگان وسایل نقلیه یادشده طبق تعرفه‌ای که به‌وسیله وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه و به تصویب هیات وزیران می‌رسد، اخذ خواهد شد.» در تبصره ۲ آن نیز قید شده بود که تاریخ شروع اجرای این ماده و تبصره‌های آن حداکثر یک‌سال پس از تصویب این قانون تعیین می‌شود و سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهرداری و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط موظفند در مدت یادشده امکانات لازم برای اجرای این ماده را فراهم کنند.
۳ سال بعد هیات وزیران در جلسه ۱۳۷۹/۶/۱۶ بنا به پیشنهاد شماره ۲/۱۳۹۴/۳ مورخ ۱۳۷۷/۶/۴سازمان حفاظت محیط‌زیست و به استناد ماده ۳۵ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، مصوب ۱۳۷۴ «آئین‌نامه اجرایی» قانون یاد شده را به این شرح تصویب کرد و این بار موضوع آلودگی هوا بسیاری از زمینه‌ها و محورهای آلوده‌کننده هوا را شامل می‌شود و در آن آمده بود:
مواد آلوده‌کننده هوا: شامل هر نوع ماده گازی، بخار، مایع، جامد یا مجموعه ترکیبی از آنها که در هوای آزاد پخش و باعث آلودگی هوا یا موجب تشدید آلودگی آن شود و یا ایجاد بوهای نامطبوع کند از قبیل دود، دوده، ذرات معلق، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت، مونواکسیدکربن، اکسیدکننده‌ها، هیدورکربن‌ها، اسیدها، آمونیاک و نظایر آن.
در ادامه آیین‌نامه یادشده آمده بود: گواهینامه مخصوص عبارت است از تأییدیه کتبی مراکز معاینه مبنی بر رعایت حد مجاز آلودگی به‌وسیله وسایل نقلیه موتوری که به صورت برچسب صادر و بر وسایل نقلیه یادشده الصاق می‌شود. این گواهینامه می‌تواند علاوه بر رعایت حد مجاز آلودگی، رعایت ضوابط ایمنی را در بر داشته باشد و بر این اساس آلوده‌کننده هوا هر شخص حقیقی که اداره یا تصدی منابع مولد آلودگی را خواه برای خود، خواه به نمایندگی از طرف شخص یا اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر برعهده داشته یا شخصا و به طرق مختلف عامل ایجاد آلودگی است، مجرم است.
البته در ماده دوم آیین‌نامه یاد شده قید شده بود که منابع آلوده‌کننده هوا غیر از کارخانه‌ها و کارگاه‌های موضوع آئین‌نامه اجرایی فصل سوم قانون، وسایل نقلیه موتوری هم هستند.
وسایل نقلیه موتوری و هر نوع وسیله‌ای که با موتورهای درون‌سوز حرکت می‌کند و برای حمل‌ونقل مورداستفاده قرار می‌گیرد و در صورت به‌کار انداختن، منشأ ایجاد یک یا چند ماده آلوده‌کننده می‌شود.
در ادامه این آیین‌نامه همچنین از منابع تجاری، هتل‌ها، خانه‌ها، کارخانه‌ها، کارگاه‌ها به‌عنوان منابع آلوده‌کننده هوا یاد شده بود و در پایان به سازمان محیط‌زیست ماموریت داده شده بود که نسبت به شناسایی و تعیین نوع و میزان مواد آلوده‌کننده هوا به طریق مقتضی از جمله اخذ اطلاعات، مدارک لازم و در صورت لزوم بازدید و بازرسی اقدام کند و در تبصره آن قید شده بود که تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مکلفند آمار، اطلاعات و اسناد و مدارک موردنیاز سازمان را که در جهت اجرای قانون و این آیین‌نامه درخواست می‌شود، در اختیار سازمان قرار دهند.
بر این اساس سازمان محیط‌زیست و شهرداری تهران جلوگیری از خودروهای آلوده‌کننده و دودزا را با قوانین و دیگر مصوبات مجلس شورای اسلامی آغاز کردند.
رانندگی بدون «معاینه فنی» ممنوع!
در سال‌های اخیر هرچه هوای تهران آلوده‌تر می‌شد، سخت‌گیری‌های قانونی برای معاینه فنی خودروها شدیدتر می‌شد. تا جایی‌که دیگر قوانین و آئین‌نامه‌های گرفتن برگه‌ها و برچسب‌های معاینه فنی و چسباندن آنها به حاشیه‌های شیشه‌های جلو و عقب خودروها را الزامی کردند و حدود ۱۲ سال پیش هیات وزیران در تاریخ ۱۳۸۲/۸/۴ آیین‌نامه اجرایی نحوه انجام معاینات فنی خودروها و صدور برگ معاینه فنی را به این شرح به تصویب رساند که متن برخی مواد آن را می‌خوانید.
ماده ۲ – رانندگی با وسیله نقلیه‌ای که فاقد برگ معاینه فنی معتبر باشد، ممنوع است. دارندگان وسایل نقلیه مکلفند وسایل نقلیه خود را برای انجام معاینه فنی مجاز تعیین شده حاضر و پس از احراز شرایط لازم، برگه یا برچسب معاینه دریافت کنند. تبصره: در طول مدتی که برچسب یا برگه معاینه فنی اعتبار دارد، در صورت بروز نقص فنی، مالک موظف است نسبت به رفع نقص اقدام کند.
ماده ۳ – ضوابط ایجاد، تشخیص صلاحیت، اختیارات، نحوه صدور مجوز و نظارت بر مراکز فنی مجاز و قسمت‌هایی که باید موردمعاینه قرار گیرند، براساس دستورالعملی خواهد بود که به وسیله کارگروهی با مسئولیت وزارت کشور و عضویت وزارتخانه‌های راه و ترابری، صنایع و معادن، سازمان محیط‌زیست و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تهیه و ابلاغ می‌شود. تبصره: معاینه فنی باید به وسیله مهندسان یا کاردان‌های فنی یا افراد با تجربه یا گواهی انجام کار از مراجع صلاحیت‌دار انجام شود.
ماده ۴ – ستادهای معاینه فنی و مراکز معاینه فنی مجاز به منظور تشخیص اصالت خودرو در هنگام معاینه فنی، ضمن هماهنگی با نیروی انتظامی از کارشناسان واجد شرایط استفاده می‌کنند. ماده ۵- دوره‌های معاینه فنی انواع خودروها به این شرح است:
الف- انواع وسایل نقلیه عمومی مسافربری و باربری در فواصل ۳ ماهه یا بیشتر. ب- وسایل نقلیه متعلق به دولت، نهادهای عمومی و غیردولتی، نیروهای نظامی و انتظامی در فواصل ۳ماهه یا بیشتر. پ- سایر وسایل نقلیه و موتورسیکلت‌ها در فواصل سالانه یا بیشتر.
تبصره ۱: برای خودروهای فرسوده برگه معاینه فنی صادر نخواهد شد.
تبصره ۲: خودروهای نو تا ۲ سال پس از تولید، نیاز به اخذ برچسب یا برگه معاینه فنی ندارند.
تجهیزات پیشرفته معاینه فنی خودروها
ستادها و مراکز معاینه فنی خودروها این روزها به آخرین دستگاه‌های پیشرفته برای آزمایش موارد لازم روی خودروها مجهز شده‌اند که برخی از این دستگاه‌ها عبارتند از:
تجهیزات پیشرفته معاینه فنی خودروها: این دستگاه برای اندازه‌گیری میزان گازهای خروجی از اگزوز خودروهای بنزینی به کار می‌رود و می‌توان توسط آن حدود آلودگی گازهای خروجی را برای بررسی چگونگی عملکرد بخش‌های سوخت‌رسانی و برقی خودرو، اندازه‌گیری کرد.
دستگاه معاینه فنی آزمون لغزش جانبی: این دستگاه برای میزان بسته یا باز بودن دهانه چرخ‌های (Toe In – Toe Out) هر یک از محورهای خودرو استفاده می‌شود. در هنگام عبور خودرو از روی صفحه آزمون، در اثر باز و بسته بودن دهانه چرخ‌ها، صفحه آزمون به سمت چپ یا راست منحرف می‌شود. «پتانسیومتر» تعبیه شده در قسمت زیرین این وسیله، حرکت عرضی صفحه به ۲طرف را به کمک سنسورها، مبدل به ارقامی قابل‌مفهوم برای نمایش در قسمت نتایج می‌کند. در پردازش نهایی، نتیجه این آزمون وضعیت انحراف خودرو را پس از طی یک کیلومتر. پیشروی در راستای مستقیم در مقیاس‌متر نشان می‌دهد.
دستگاه معاینه آزمون کمک‌فنر: از این وسیله برای آزمون درصد کارآیی کمک‌فنرهای محور جلو و عقب خودرو استفاده می‌شود و می‌توان به کمک آن خودروهای سواری و وانت بار را تا حداکثر وزن ۱/۱ تن برای هر محور، موردبازرسی و معاینه قرار داد. در حین انجام مراحل این آزمون وضعیت کمک فنرهای هر محور به تفکیک، مورد آزمایش واقع می‌شوند.
دستگاه آزمون ترمزها: این وسیله برای سنجش قدرت ترمزگیری چرخ‌های هر یک از محورها، قدرت عملکرد ترمزدستی و نیز سنجش میزان تاب کاسه چرخ‌های خودروهای سواری به کار گرفته می‌شود. از این تجهیزات می‌توان برای آزمون خودروهای سواری و وانت بار با حداکثر وزن ۴ تن برای هر محور استفاده کرد.
منبع: صمت
نظر شما