به گزارش خبرنگار پرشین خودرو، برای اینکه یک خودرو بتواند مسافتی را طی کند، لازم است چندین بار دنده عوض شود. این کار به کمک بخشی مهم در خودرو به نام گیربکس یا جعبه دنده اتفاق می‌افتد. در واقع وظیفه گیربکس آن است که انتقال قدرت از موتور خودرو به چرخ‌ها را مدیریت کند و این کار با تعویض دنده‌های خودرو اتفاق می‌افتد. در دنده‌های پایین‌تر، شاهد سرعت کمتر و قدرت بیشتری هستیم. همین‌طور در دنده‌های بالا، سرعت افزایش و قدرت کاهش پیدا می‌کند. از آنجایی که تغییر دادن وضعیت سرعت و قدرت اتومبیل ضروری به‌نظر می‌رسد، نقش گیربکس در یک خودرو بسیار حیاتی و غیرقابل انکار است.

همان‌طور که می‌دانید، انواع مختلفی از گیربکس‌ها وجود دارند که به‌طور کلی می‌توانیم آنها را به دو گروه دستی و اتوماتیک تقسیم کنیم. گیربکس‌های اتوماتیک جدیدتر هستند، اما برخی از افراد معتقدند که گیربکس‌های دستی کارایی بهتری دارند. به هر حال باید گفت که هر کدام از این گیربکس‌ها دارای مزایا و معایب خودشان هستند و به‌طور قطعی نمی‌توانیم یکی از آنها را نسبت به دیگری برتر بدانیم. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم به مقایسه گیربکس اتوماتیک و دستی بپردازیم و همچنین انواع مختلف آنها را به شما معرفی کنیم. اگر می‌خواهید با گیربکس خودرو و مدل‌های مختلف آن بیشتر آشنا شوید، تا انتهای این مقاله با «پرشین خودرو» همراه باشید.

بیشتر بخوانید: معرفی کامل قطعات جلوبندی پراید

معرفی انواع گیربکس خودرو

گیربکس‌ها انواع مختلفی دارند و هر کدام قابلیت‌های خاصی را ارائه می‌کنند. در واقع حتی در بین گیربکس‌های دستی و اتوماتیک‌ هم مدل‌های متنوعی وجود دارند که با توجه به عملکردشان، در خودروهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه می‌خواهیم انواع گیربکس خودرو را معرفی کنیم و با ویژگی‌های آنها بیشتر آشنا شویم.

گیربکس دستی

گیربکس دستی تعریف ساده‌ای دارد؛ این نوع از جعبه دنده‌ها نیازمند تعویض دنده به‌صورت دستی هستند. بسیاری از خودروهای داخلی از همین گیربکس استفاده می‌کنند، یعنی برای عوض کردن دنده آنها باید اهرم دنده را در جهت‌های مختلف جابه‌جا کرد. در تمام خودروهایی که از جعبه دنده دستی استفاده می‌کنند، یک پدال به نام کلاچ نیز وجود دارد که قبل از عوض کردن دنده‌ها حتما باید این پدال را فشار داد. در خودروهایی که گیربکس دستی دارند، راننده بیشتر درگیر فرآیند تعویض دنده می‌شود و کنترل بیشتری روی میزان سرعت و شتاب خودرو دارد؛ به همین دلیل بسیاری از افرادی که به رانندگی علاقه دارند و از این کار لذت می‌برند، ترجیح می‌دهند سوار خودروهایی با گیربکس دستی شوند.

 گیربکس اتوماتیک سنتی

اگر بخواهیم به‌طور مختصر و مفید بگوییم، تفاوت عمده بین گیربکس اتوماتیک و دستی آن است که در گیربکس‌های اتوماتیک، راننده عمل تعویض دنده را انجام نمی‌دهد و به همین خاطر در خودروهایی که از این سیستم بهره می‌برند، پلال کلاچ وجود ندارد. گیربکس‌های اتوماتیک دارای مدل‌های مختلفی هستند، اما نمونه سنتی آن، از مبدل گشتاور به‌جای کلاچ استفاده می‌کند. در واقع مبدل گشتاور ارتباط بین روغن پیشرانه و چرخ‌ها را برقرار می‌سازد و امکان تعویض دنده به‌صورت نرم و خودکار را فراهم می‌آورد. استفاده از این نوع گیربکس اتوماتیک در خودروهای جدیدتر منسوخ شده است و به‌جای آن از مدل‌های به‌روزتری استفاده می‌شود. در ادامه انواع گیربکس اتوماتیک را معرفی می‌کنیم.

گیربکس اتوماتیک AMT

این نوع از گیربکس‌ها در واقع همان گیربکس‌های معمولی هستند که با اضافه شدن عملگرهای الکترومکانیکی، تعویض دنده و کلاچ‌گیری را به‌طور اتوماتیک انجام می‌دهد. می‌توان گفت که گیربکس‌های AMT در بین سایر نمونه‌های اتوماتیک از همه ساده‌تر و ارزان‌تر هستند. به‌خاطر شباهت‌های زیادی هم که با جعبه دنده‌های دستی دارند، هزینه تعمیرشان پایین‌تر است. از دیگر مزیت‌های گیربکس AMT می‌توان به مصرف سوخت پایین و زمان تعویض کمتر (در مقایسه با گیربکس‌های دستی) اشاره کرد. معمولا خودروهایی که از این نوع جعبه دنده اتوماتیک استفاده می‌کنند، امکان سوییچ به حالت دستی را دارند؛ یعنی راننده ‌می‌تواند خودش با استفاده از کلیدهای روی فرمان یا اهرم دنده، برای تعویض دنده اقدام کند.

گیربکس اتوماتیک AT

رایج‌ترین نوع گیربکس در خودروهای سواری با نام AT شناخته می‌شود. عملکرد گیربکس‌های AT به این صورت است که در هنگام افزایش سرعت، به دلیل فشار روغن در گیربکس، به‌صورت خودکار به دنده بالاتر تغییر می‌کند. زمانی که سرعت کم می‌شود، دنده نیز بلافاصله پایین‌تر می‌آید. جعبه‌دنده‌های AT دارای سیستمی هستند که اصطلاحا به آن سیاره‌ای گفته می‌شود. این سیستم به کمک فناوری هیدرولیک، امکان تعویض سریع دنده‌ها را میسر می‌کند. اما اگر بخواهیم به‌طور خلاصه بگوییم، گیربکس‌های AT نسبت به مدل AMT سریع‌تر هستند و راحت‌تر بین دنده‌های مختلف سوییچ می‌کنند.

گیربکس اتوماتیک CVT

اولین بار کمپانی نیسان از گیربکس‌های اتوماتیک CVT استفاده کرد، اما به‌دلیل عملکرد بسیار خوبی که این گیربکس‌ها دارند، به‌تدریج سایر شرکت‌ها نیز به استفاده از آن روی آوردند. در این جعبه دنده‌ها، انتقال قدرت به‌وسیله دو مخروط و یک تسمه که آنها را به هم متصل می‌کند، انجام می‌گیرد. مزیت اصلی گیربکس CVT آن است که موقع تعویض دنده، دور موتور افت نمی‌کند و خودرو دچار تکان نمی‌شود. گیربکس‌های CVT امروزه بسیار محبوب هستند و به دلیل راحتی تعویض دنده، اکثر مشتریان هم ترجیح می‌دهند که خودروهایی با گیربکس اتوماتیک CVT تهیه کنند.

گیربکس اتوماتیک DCT

گیربکس‌های DCT جدیدترین نوع جعبه دنده استفاده شده در خودروها هستند که از فناوری جالبی هم استفاده می‌کنند. این فناوری را ابتدا کمپانی آئودی در اواخر دهه 90 میلادی معرفی کرد، اما ابتدا شرکت پورشه بود که آن را در اتومبیل‌های اسپرت خودش مورد استفاده قرار داد. اگر بخواهیم به‌طور ساده توضیح دهیم، سیستم DCT شباهت زیادی به گیربکس‌های دستی دارد،‌ اما در واقع از دو گیربکس مستقل تشکیل شده است که یکی برای دنده‌های معمولی و دیگری برای دنده‌های معکوس هستند. این ویژگی باعث می‌شود تا دنده بعدی همیشه آماده به کار باشد؛ در نتیجه زمان لازم برای تعویض دنده به حداقل می‌رسد و این کار بدون هرگونه افت دور موتور و با سرعت بالا انجام می‌گیرد. گیربکس‌های DCT نه‌تنها سوییچ بین دنده‌ها را تسریع می‌بخشند، بلکه مصرف سوخت را نیز کاهش می‌دهند. به این گیربکس‌ها اصطلاحا دوکلاچه هم گفته می‌شود.

گیربکس اتوماتیک AL4

گیربکس اتوماتیک AL4 ساخت شرکت رنو فرانسه بوده و از آن در بسیاری از اتومبیل‌های این شرکت و همچنین خودروهای شرکت پژو استفاده شده است. به همین دلیل می‌توانیم بگوییم که جعبه دنده AL4 در خیلی از خودروهای اتوماتیک بازار داخلی ما هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌طور کلی می‌توان گفته که AL4 یکی از گیربکس‌های باکیفیت در بازار ایران است. این جعبه دنده به دلیل برخورداری از سیستم کلاچ سیاره‌ای، سرعت تعویض دنده مناسب و همچنین بهره‌مندی از دو سیستم دستی و خودکار، در سطح جهانی هم به عنوان یک گیربکس استاندارد و باکیفیت شناخته می‌شود.

گیربکس اتوماتیک ZF

این گیربکس ساخت شرکت آلمانی ZF است که برای اولین بار کمپانی BMW از آن در خودروهای خود استفاده کرد. کمپانی ZF بیشتر در زمینه تولید قطعات برای خودروهای سنگین تخصص دارد و گیربکس‌های این کمپانی هم در ایران معمولا برای ماشین‌های سنگین استفاده می‌شوند. البته این شرکت آلمانی، گیربکس‌های بسیار پیشرفته برای خودروهای سواری نیز تولید می‌کند که بیشتر روی خودروهای آلمانی استفاده می‌شوند.

مقایسه گیربکس اتوماتیک و دستی؛ کدام یک بهتر است؟

در این بخش از مقاله می‌خواهیم به مقایسه گیربکس اتوماتیک با دستی بپردازیم. سوالی که اکثر افراد می‌پرسند آن است که بالاخره گیربکس اتوماتیک بهتر است یا دستی؟ پاسخ دادن به این سوال با یک کلمه یا یک جمله کار راحتی نیست؛ به هر حال هر کدام از این جعبه دنده‌ها دارای مزایا و معایبی هستند. ممکن است از نظر یک فرد، گیربکس اتوماتیک بهتر باشد و فرد دیگر، گیربکس دستی را برتر بداند. برای اینکه بتوانیم به‌شکل اصولی‌تری به مقایسه گیربکس اتوماتیک و دستی بپردازیم، بهتر است به ویژگی‌های برجسته هر کدام از آنها اشاره کنیم:

ویژگی‌های گیربکس دستی

اگرچه گیربکس‌های دستی در مقایسه با نمونه‌های اتوماتیک، قدیمی‌تر هستند، ما هنوز هم طرفداران خودشان را دارند. بسیاری از رانندگان دوست دارند خودشان تعویض دنده را انجام دهند و به همین خاطر از جعبه دنده دستی استقبال بیشتری می‌کنند. مهمترین مزایای گیربکس‌های دستی عبارتند از:

• کنترل بهتر: اصلی‌ترین ویژگی گیربکس‌های دستی که باعث محبوبیت آنها می‌شود، کنترل بیشتری است که در اختیار راننده می‌گذارند. گیربکس‌های اتوماتیک به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که با افزایش یا کاهش سرعت، بلافاصله به دنده بالاتر یا پایین‌تر سوییچ می‌کنند. اما در گیربکس‌های دستی، راننده می‌تواند خودش دنده بعدی را پیش‌بینی کند یا در مواقع لزوم، از دنده پایین‌تر برای افزایش قدرت استفاده نماید.

• قیمت پایین‌تر: مزیت دوم جعبه دنده دستی، قیمت پایین‌تر آن است. اگر می‌خواهید خودرویی با قیمت مقرون به صرفه خریداری کنید، بهتر است به سراغ مدل‌هایی بروید که گیربکس دستی دارند.

• هزینه تعمیر کمتر: گیربکس‌های دستی به دلیل ساختار ساده‌تری که دارند، کمتر دچار عیب می‌شوند و در صورت خرابی هم هزینه تعمیر آنها به مراتب کمتر از گیربکس‌های اتوماتیک است. البته گیربکس‌های دستی دارای کلاچ نیز هستند که باید احتمال خراب شدن این قطعه را هم در نظر بگیریم.

• مصرف سوخت پایین‌تر: به‌طور کلی جعبه دنده‌های دستی سبک‌تر هستند و تعداد دنده‌های بیشتری دارند. به همین دلیل می‌توانید با مقدار بنزینی که زده‌اید، کیلومتر بیشتری را رانندگی کنید. در مجموع مصرف سوخت در خودروهایی که گیربکس دستی دارند، حدود 10 تا 15 درصد کمتر از خودروهایی با گیربکس اتوماتیک است.

ویژگی‌های گیربکس اتوماتیک

گیربکس‌های اتوماتیک در ظاهر محبوب‌تر از مدل‌های دستی هستند، اما لزوما همه رانندگان به استفاده از آنها تمایل ندارند. البته جعبه دنده‌های اتوماتیک در چند مورد عملکرد بهتری نسبت به گیربکس‌های دستی ارائه می‌کنند، اما در مجموع نمی‌توان رای قطعی به برتری آنها داد. در ادامه به ویژگی‌های اصلی این گیربکس‌ها اشاره می‌کنیم:

• راحتی در رانندگی: همان‌طور که گفتیم، گیربکس‌های اتوماتیک بدون نیاز به کلاچ‌گیری اقدام به تعویض دنده می‌کنند؛ یعنی با افزایش یا کاهش سرعت، دنده را به‌طور خودکار بالا برده یا پایین می‌آورند. به همین دلیل رانندگی با خودروهایی که جعبه دنده اتوماتیک دارند بسیار آسان‌تر است.

• امنیت بیشتر هنگام رانندگی: همیشه گفته می‌شود که برای تسلط بیشتر در هنگام رانندگی، بهتر است هر دو دست راننده روی فرمان باشد. اما در خودروهایی که گیربکس دستی دارند، به ناچار یک دست باید برای عوض کردن دنده درگیر شود و این موضوع می‌تواند امنیت سرنشینان اتومبیل را به خظر بیندازد. در خودروهای اتوماتیک نیازی به عوض کردن دنده به‌صورت دستی نیست و راننده می‌تواند همیشه از هر دو دست خود برای هدایت فرمان استفاده کند.

• مناسب برای مسیرهای شیب‌دار و تپه‌ای: اگر یک راننده تازه‌کار باشید و بخواهید در مسیرهایی که دارای شیب منفی یا مثبت هستند حرکت کنید، احتمالا با مشکلات زیادی مواجه خواهید شد. مخصوصا زمانی که بخواهید در مسیر شیب‌دار توقف کنید و مجددا حرکت نمایید. در این شرایط حتی احتمال خاموش شدن خودرو نیز وجود دارد. خوشبختانه گیربکس‌های اتوماتیک این مشکل را حل کرده‌اند و در هنگام رانندگی در شیب، به خوبی تعویض دنده را مدیریت می‌کنند.

• استفاده راحت‌تر در ترافیک: رانندگی در ترافیک سنگین با خودرویی که گیربکس دستی دارد کار آسانی نیست. شما باید مدام کلاچ بگیرید و دنده عوض کنید. اما اگر اتومبیل شما دارای گیربکس خودکار باشد، فقط با پدال‌های گاز و ترمز و بدون نیاز به عوض کردن دنده می‌توانید به‌راحتی رانندگی کنید.

سوالات متداول درباره انواع گیربکس

تا به اینجا به نکات مختلف پیرامون انواع گیربکس‌ها پرداختیم، اما ممکن است سوالات دیگری هم داشته باشید که در مطالب بالا به آنها اشاره نشده است. برای همین منظور، ما در ادامه تعدادی از متداول‌ترین پرسش‌های مخاطبان درباره جعبه‌ دنده‌ها را مطرح می‌کنیم و به آنها پاسخ می‌دهیم. همچنان با ما همراه باشید.

تفاوت گیربکس اتوماتیک و CVT در چیست؟

بسیاری از افراد درباره تفاوت گیربکس اتوماتیک و CVT سوال می‌کنند. در واقع این سوال درست نیست، چون گیربکس‌های CVT نوعی گیربکس اتوماتیک هستند و نمی‌توان بین این دو تمایز قائل شد. در بین تمام جعبه دنده‌های اتوماتیک، مدل‌های CVT و DCT به‌دلیل عملکرد خوبی که دارند، محبوب‌تر هستند. اگر بخواهیم به انواع گیربکس اتوماتیک CVT هم اشاره کنیم می‌توانیم از مدل‌های تسمه‌محور، رچتینگ، هیدرواستاتیک و ... نام ببریم هر کدام کاربرد خاص خودشان را دارند.

تفاوت گیربکس CVT با DCT در چیست؟

در بحث تفاوت گیربکس CVT با DCT باید به این نکته اشاره کنیم که علی‌رغم تمایزها در نحوه عملکرد، هر دوی این گیربکس‌ها از محبوبیت زیادی برخوردارند و تعویض سریع دنده از ویژگی‌های مثبت آنهاست. اما به‌طور کلی گیربکس‌های DCT تا حدودی سریع‌تر هستند و به دلیل دو کلاچه بودن، همواره دنده بعدی را به‌صورت آماده به‌کار قرار می‌دهند و همین امر باعث می‌شود که هنگام تغییر سرعت، هیچ‌گونه افت دور موتور به‌خاطر تعویض دنده را شاهد نباشیم.

گیربکس‌های AL4 و ZF چه فرقی با یکدیگر دارند؟

اگر بخواهیم به‌طور مختصر به مقایسه گیربکس AL4 و ZF بپردازیم، باید بگوییم که جعبه دنده AL4 ساخت کشور فرانسه است، اما گیربکس‌های ZF در آلمان ساخته می‌شوند. گیربکس AL4 در بسیاری از خودروهای پژو و رنو استفاده شده و حتی در کشور ما نیز همین گیربکس روی اتومبیل‌های مختلف این دو کمپانی دیده می‌شود. در سوی دیگر، گیربکس ZF (به‌خصوص در مدل‌های جدید) بیشتر برای خودروهای لوکس آلمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمونه‌های قدیمی این گیربکس در ایران، روی ماشین‌های سنگین سوار شده‌اند.

آیا تفاوتی بین گیربکس BE3 و BE4 وجود دارد؟

گیربکس‌های BE گونه‌ای از گیربکس‌های دستی هستند که بیشتر در خودروهای کمپانی پژو و سیتروئن از آنها استفاده شده است. این گیربکس‌ها برای اتومبیل‌هایی با محور محرک جلو یا FWD مناسب هستند. جعبه دنده‌های BE پنج دنده جلو و یک دنده عقب دارند. شرکت ایران‌خودرو هم روی تعدادی از محصولات خود از جمله سمند، از همین گیربکس استفاده کرده است. در باب مقایسه گیربکس BE3 و BE4 باید بگوییم که جعبه دنده BE3 در خودروهایی مانند سمند و پژو پارس با موتور XU7 استفاده شده و در خودروهایی با موتور TU5 نیز شاهد گیربکس BE4 هستیم که نسخه ارتقا یافته BE3 به حساب می‌آید.

کدام خودروها از گیربکس CVT استفاده می‌کنند؟

عده‌ای سوال می‌کنند که چه ماشین هایی گیربکس CVT دارند؟ در پاسخ باید بگوییم که بسیاری از اتومبیل‌های مدرن و باکیفیت از این گیربکس اتوماتیک استفاده می‌کنند. برای مثال آئودی A7، تویوتا هایلندر، رنو کولئوس، لکسوس NX‎، نیسان جوک و بسیاری دیگر از خودروهای معروف دارای همین جعبه دنده هستند.

انواع گیربکس های صنعتی کدامند؟

در انتهای مقاله بد نیست اشاره‌ای کوتاه یه گیربکس‌های صنعتی هم داشته باشیم، چون جعبه دنده‌ها فقط در خودروها مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و بسیاری از دستگاه‌های صنعتی نیز دارای گیربکس هستند. اگر بخواهیم انواع گیربکس های صنعتی را نام ببریم می‌توانیم به گیربکس حلزونی (Worm Gearbox)، گیربکس هلیکال یا شافت مستقیم (Helical Gearbox)، گیربکس آویز (Parallel Shaft Gearbox)، گیربکس کرانویل پینیون (Crown Wheel Pinion Gearbox)، گیربکس صنعتی (Industrial Gearbox)، گیربکس خورشیدی (Planetary Gearbox)، گیربکس دور متغیر و گیربکس اکسترودر اشاره کنیم.

در این مقاله به مقایسه گیربکس اتوماتیک و دستی پرداختیم و با انواع و ویژگی‌های هر کدام از آنها آشنا شدیم. همان‌طور که گفتیم، هم گیربکس‌های دستی و هم گیربکس‌های اتوماتیک دارای مزایای مخصوص به خودشان هستند و انتخاب آنها به سلیقه و انتظارات افراد مربوط می‌شود. لطفا شما هم به ما بگویید که ترجیح می‌دهید اتومبیل‌تان دارای گیربکس دستی باشد یا اتوماتیک؟