گیربکس‌های اتوماتیک سال‌ها است که در خودروها حضور داشته و انواع مختلفی از آن‌ها به تولید رسیده است. اما بیشتر افراد فکر می‌کنند تنها دو نوع گیربکس دستی و اتوماتیک در خودروها وجود دارد، در صورتی که چندین نوع از گیربکس‌های اتوماتیک اکنون در خودروهای روز دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جعبه دنده‌های اتوماتیک CVT گرفته تا AT و DCT یا همان دو کلاچه. گیربکس دوکلاچه یا دبل کلاچ یکی از جدیدترین گیربکس‌های استفاده شده بر روی خودروهاست که خصوصا در سال‌های اخیر رواج بیشتری پیدا کرده است.

همانطور که اشاره کردیم به صورت کلی دو نوع گیربکس وجود دارد: یکی گیربکس‌های دستی و دیگری گیربکس‌های اتوماتیک که دسته اتوماتیک خود چندین نوع را شامل می‌شود. اما در اصل گیربکس DCT میان این دو دسته قرار می‌گیرد. این گیربکس‌ها که به کلاچ دوبل یا دوال کلاچ (Dual Clutch، Double Clutch یا Twin-Clutch) نیز مشهور هستند، ساختاری ترکیبی از هر دو نوع دستی و اتوماتیک را دارا هستند. این ساختار سبب شده تا هم مصرف سوخت در خودرو کاهش یابد و هم راندمان خودرو افزایش پیدا کند.

گیربکس دوکلاچه چیست؟

همانطور که از نام این جعبه دنده مشخص است، گیربکس DCT با دو کلاچ فرآیند تعویض دنده را به صورت اتوماتیک انجام می‌دهند. در ابتدا این جعبه دنده‌ها در خودروهای مسابقه‌ای مورد استفاده قرار گرفت، اما رفته رفته به علت بازدهی و راندمان بالا این گیربکس‌ها، خودروهای سواری نیز میزبان جعبه دنده‌های اتوماتیک دوکلاچه شدند. لازم به ذکر است یکی از شرکت‌های پیشرو که از این گیربکس‌ها شروع به استفاده کرد پورشه بود که جعبه دنده دوکلاچه مختص خودش را با نام PDK معرفی و بر روی خودروهایش قرار داد.

تفاوت گیربکس اتوماتیک و دو کلاچه

وقتی صحبت از جابجایی ساده دنده و راحتی رانندگی باشد، اغلب افراد دو گزینه پیش روی خود دارند: گیربکس سنتی اتوماتیک (Automatic) و گیربکس دوکلاچه DCT. اما این دو سیستم از نظر ساختار، عملکرد و احساس رانندگی تفاوت‌های مهمی دارند. در جدول زیر این تفاوت‌ها را بررسی کرده‌ایم.

نحوه کار گیربکس دو کلاچه

نحوه کار گیربکس‌های دوکلاچه به این صورت است که درون این جعبه دنده دو شفت ورودی قرار گرفته که یکی مختص دنده‌های زوج و دیگری مختص دنده‌های فرد است. برای هر شفت نیز یک صفحه کلاچ وجود دارد که در نتیجه درون این جعبه دنده دو کلاچ تعبیه شده است. به زبان ساده درون این گیربکس، یک کلاچ به دنده‌های زوج و کلاچ دیگر به دنده‌های فرد متصل است.

به عنوان مثال در یک جعبه دنده 8 سرعته دوکلاچه یک کلاچ مربوط به دنده‌های 1,3,5,7 و کلاچ دیگر مربوط به دنده‌های 2,4,6,8 است. زمانی که راننده در دنده زوج است، دنده فرد بعدی نیز با کلاچ مختص خودش درگیر بوده و در هنگام تعویض دنده، کلاچ دنده زوج درگیر شده و کلاچ دنده فرد آزاد شده و تعویض دنده اتفاق می‌افتد. می‌توان گفت در این گیربکس‌ها همیشه دو دنده و یک کلاچ درگیر است و همین مورد سبب شده تا عمل تعویض دنده بدون تقه و بسیار سریع رخ دهد.

مدل‌های مختلف گیربکس دوکلاچه

گیربکس‌های دبل کلاچ به دو دسته تر و خشک تحت عنوان دوکلاچه تر و دوکلاچه خشک تقسیم می‌شوند. امروزه این بحث در بین خودروهای روز خصوصا در بازار ایران با ورود سیل عظیم خودروهای چینی بسیار داغ شده و بر سر زبان‌ها افتاده است. برای مقایسه گیربکس دوکلاچه خشک و تر، بهتر است با هر کدام آشنا شویم.

گیربکس دوکلاچه خشک

در گیربکس‌های دوکلاچه خشک (Dry Clutch) همانطور که از نامشان مشخص است، کلاچ‌ها در محیطی خشک بوده که با هوا تماس دارد و انتقال قدرت را از طریق اصطکاک بین دو سطح قطع و وصل می‌کند. از مزایای گیربکس‌های دوکلاچه خشک می‌توان به مناسب بودن برای انتقال قدرت با گشتاور کم و استفاده نشدن از روغن داخل آنها اشاره کرد؛ چرا که وجود روغن سبب اتلاف توان خواهد شد.

اما در مقابل از جمله معایب این گیربکس‌ها خوردگی زیاد میان صفحات به علت نبود روان کار است. نبود روان کار سبب شده تا عمر این مدل گیربکس دوکلاچه هم کاهش یابد. همچنین گیربکس DCT خشک هزینه نگهداری بالاتری نسبت به نمونه‌های تر دارد. ضمن اینکه این گیربکس‌ها اصلا مناسب انتقال گشتاورهای بالا نیست؛ زیرا ممکن است هرزگردی رخ دهد.

گیربکس DCT تر

در گیربکس‌های دوکلاچه تر (Wet Clutch) بر خلاف نسخه خشک، صفحات کلاچ درون روغن غرق خواهند شد. در این نسخه عملکرد گیربکس روان‌تر خواهد بود، اما از طرفی باید کلاچ‌هایش از صفحات بیشتری تشکیل شود تا عمر بیشتری داشته باشند. از مزایای این مدل گیربکس دوکلاچه می‌توان به عمر بالا، استهلاک کمتر، امکان انتقال قدرت در گشتاورهای بالا و هرزگردی کمتر اشاره کرد. در کنار مزایا، تنها عیب این گیربکس این است که مناسب گشتاورهای پایین نیست.

تاریخچه پیدایش گیربکس دوکلاچه

برای اولین بار ایده گیربکس‌های دوکلاچه توسط یک مهندس اهل کشور فرانسه که آدولف گکرس نام داشت مطرح شد، اما به دلیل شروع جنگ جهانی دوم گسترش این ایده متوقف شد. پس از آن اولین نسخه کامل این گیربکس توسط یک مهندس بریتانیایی یعنی هری وبستر عضو شرکت اتوموتیو پروداکتس (Automotive Products) ابداع شد. نسخه‌های اولیه گیربکس دبل کلاچ بر روی خودروهایی نظیر فورد رنجر، فورد فیستا و پژو 205 مورد استفاده قرار گرفت.

مزایا و چالش‌های گیربکس دو کلاچه

در این قسمت مروری بر مزایا و معایب گیربکس DCT خواهیم داشت.

مزایای گیربکس دو کلاچه

بزرگترین مزیت این جعبه دنده‌ها لذت رانندگی است که به راننده القا می‌کنند. اینکه راننده بدون دخالت و فشار دادن پدال کلاچ هر زمان که نیاز داشت دنده را اضافه و یا کم کند. دیگر مزایای آن‌ها عبارتند از:

• تعویض دنده بسیار سریع و بدون وقفه: گیربکس DCT به دلیل وجود دو کلاچ و طراحی خاص، قادر است دنده‌ها را در کسری از ثانیه جابه‌جا کند؛ تقریبا بدون وقفه در انتقال نیرو. این موضوع باعث می‌شود تغییر دنده سریع و نرم باشد و افت شتاب یا کِلیک محسوس هنگام تعویض دنده تقریبا احساس نشود.
• شتاب و عملکرد بهتر در رانندگی اسپرت / پرفورمنس: به واسطه شیفت سریع و مداوم بودن انتقال نیرو، DCT برای خودروهایی که نیاز به شتاب‌گیری سریع، پاسخ سریع پدال گاز و رانندگی اسپرت دارند، گزینه بسیار مناسبی است.
• مصرف سوخت و راندمان بهتر نسبت به اکثر اتوماتیک‌های سنتی: حذف مبدل گشتاور (Torque Converter) و کاهش اتلاف نیرو در تعویض دنده، به کارایی بهتر موتور و مصرف سوخت بهینه‌تر می‌انجامد.
• ترکیب راحتی اتوماتیک با حس گیربکس دستی: با گیربکس DCT، راننده می‌تواند هم از راحتی تعویض خودکار دنده استفاده کند، هم گاهی از حالت دستی (مثلا با پدال شیفتر) بهره ببرد؛ چیزی بین گیربکس دستی و اتوماتیک.
• انتقال قدرت مداوم و روان‌تر، کاهش لرزش و تاخیر نسبت به گیربکس دستی: به دلیل طراحی دوکلاچه و هماهنگی دقیق بین کلاچ‌ها، نیرو تقریبا بدون وقفه از موتور به چرخ‌ها منتقل می‌شود که این موضوع تجربه رانندگی روان‌تر و پاسخگوتر را رقم می‌زند.

معایب گیربکس های دوکلاچه

مهمترین عیب و مشکل این گیربکس‌ها پیچیدگی زیاد و تعمیر مشکل آن‌هاست که کار هر مکانیکی نبوده و هزینه بالایی نیز برای مالک خواهد داشت. دیگر معایب گیربکس های DCT عبارتند از:

• رفتار نامطلوب در ترافیک یا حرکت با سرعت پایین: در شرایطی مانند حرکت در ترافیک سنگین، شروع حرکت از حالت توقف یا پارک کردن، تعویض دنده ممکن است با خشکی، تاخیر یا تکان همراه باشد؛ چیزی که برخی رانندگان آن را ناخوشایند می‌دانند.
• حساسیت به گرما و شرایط کاری سخت: به خصوص در نوع خشک گیربکس DCT، اگر خودرو زیاد در ترافیک سنگین یا در شرایطی با استرس بالا کار کند، کلاچ و اجزای درونی ممکن است بیش از حد گرم شوند که این موضوع می‌تواند عمر قطعات را کاهش دهد یا منجر به ورود سیستم به حالت اضطراری (Limp mode) شود.
• عمر کمتر یا نیاز به تعویض زودتر قطعات در صورت استفاده نامناسب: در صورت رانندگی دائمی در شرایط سخت (ترافیک، ترمز و گاز مکرر، توقف/حرکت)، احتمال سایش بیشتر کلاچ‌ها وجود دارد و ممکن است پس از گذشت مدتی نیاز به تعمیر یا تعویض داشته باشند.

تعمیر و نگهداری گیربکس دو کلاچه

نگهداری درست و اصولی از گیربکس DCT تاثیر زیادی در دوام، کارایی و طول عمر آن دارد. اگر از همان ابتدا به نکات فنی و عادت‌های رانندگی مناسب توجه شود، هزینه‌های تعمیر و خطر خرابی‌های جدی کاهش چشمگیری خواهد داشت. در ادامه مهم‌ترین اصول و توصیه‌ها را برای سرویس و نگهداری گیربکس دوکلاچه مرور می‌کنیم.

• گیربکس‌های دوکلاچه معمولا نیاز به روغن و سیال مخصوصی دارند که پس از مدتی استفاده خواص خود را از دست می‌دهد. طبق توصیه اغلب سازندگان، هر 60 هزار تا 100 هزار کیلومتر بهتر است سرویس کامل شامل تعویض روغن و فیلتر انجام شود.
• پس از روشن کردن خودرو (خصوصا در هوای سرد)، بهتر است چند لحظه صبر کنید تا روغن گیربکس گرم شود و سیال در مسیرها گردش پیدا کند؛ سپس حرکت کنید. این کار کمک می‌کند تا تعویض دنده‌ها نرم و بدون فشار رخ دهند.
• رانندگی با نرمی یعنی پرهیز از شتاب‌گیری شدید، ترمز ناگهانی یا رانندگی اسپرت دائمی، به کاهش فشار بر کلاچ و دنده‌ها کمک می‌کند و عمر قطعات را افزایش می‌دهد.
• اجتناب از حالت‌هایی که گیربکس را تحت فشار زیاد می‌گذارند، مثلا نگه داشتن خودرو در سربالایی با گاز (به جای ترمز)، یا استفاده طولانی مدت در ترافیک‌های خیلی سنگین؛ زیرا کلاچ ممکن است داغ کند و فرسوده شود.
• اگر خودروی شما مدل با گیربکس DCT تر است، سیستم خنک‌کننده و سیال هیدرولیک مخصوص آن باید سالم بوده و سیال در زمان مناسب تعویض شود. در مدل‌های خشک هم شرایط حساس‌تر است؛ چون اصطکاک در دما و فشار نامتعادل می‌تواند آسیب بزند.

در کنار نگهداری درست، عیب‌یابی به موقع هم مهم است. هر گونه تغییر در نحوه تعویض دنده، لغزش کلاچ، سروصدا یا رفتار غیرمعمول گیربکس باید بلافاصله بررسی شود. تاخیر در رسیدگی ممکن است به خرابی‌های جدی و پرهزینه منجر شود.

کلام آخر: کدام ماشین ها گیربکس DCT دارند؟

گیربکس دوکلاچه به مرور در طیف گسترده‌ای از خودروها، از مدل‌های جمع‌وجور شهری تا سوپراسپرت‎‌ها، به کار رفته است. فیدلیتی، ام وی ام X55، فونیکس تیگو 8 پرو، فولکس واگن تیگوان و پاسات، تیگو 7 و… از خودروهایی با گیربکس دوکلاچه هستند.

اگر دنبال خرید خودرو با گیربکس DCT هستید، توصیه می‌شود زمانی که مدل و تیپ خودرو را انتخاب می‌کنید، حتما نوع گیربکس را چک کنید. بسیاری از مدل‌ها هم نسخه با گیربکس دستی، هم نسخه با گیربکس اتوماتیک (مثلا DCT یا کلاسیک) دارند. همین تنوع می‌تواند تفاوتی محسوس در تجربه رانندگی، مصرف سوخت و احساس کلی خودرو ایجاد کند.

سوالات متداول

آیا گیربکس دو کلاچه برای رانندگی شهری مناسب است؟

بله، اما با احتیاط. گیربکس DCT در رانندگی شهری و ترافیک سنگین ممکن است کمی خشک یا با لرزش عمل کند، مخصوصا در نسخه های خشک. با این حال، رانندگی روزمره با مراقبت و نرم رانندگی کردن، کاملا امکان پذیر است.

مصرف سوخت ماشین با گیربکس دو کلاچه بیشتر است یا کمتر؟

معمولا کمتر است. به دلیل تعویض سریع دنده و کاهش اتلاف نیرو نسبت به گیربکس اتوماتیک سنتی، DCT راندمان بهتری دارد و مصرف سوخت خودرو را کاهش می دهد.

تعمیر گیربکس دو کلاچه سخت تر از گیربکس معمولی است؟

بله، گیربکس DCT پیچیده تر و حساس تر است. تعمیر و نگهداری آن نیاز به تخصص بالاتر و قطعات خاص دارد و هزینه ها معمولا بیشتر از گیربکس اتوماتیک یا دستی سنتی است.