به گزارش پرشین خودرو، در سال ۲۰۲۲، تقاضای باتری‌های لیتیوم یونی (Li-ion) برای خودروهای برقی حدود ۶۵ درصد افزایش یافت و به مقدار ۵۵۰ گیگاوات ساعت رسید. این افزایش اساساً به دلیل رشد فروش خودروهای برقی سواری بود که به نسبت سال ۲۰۲۱ به اندازه ۵۵ درصد افزایش یافت. این موج تقاضای جدید باتری به افزایش تقاضای مواد اولیه حیاتی منجر شده است، به طوری که در سال ۲۰۲۲، تقاضای لیتیوم از عرضه آن بیشتر بود (علی رغم افزایش ۱۸۰ درصدی تولید نسبت به سال ۲۰۱۷).

در این سال مصرف حدود ۶۰ درصد لیتیوم، ۳۰ درصد کبالت و ۱۰ درصد نیکل مربوط به باتری‌های خودروهای برقی است (در سال ۲۰۱۷، این درصدها به ترتیب حدود ۱۵ درصد، ۱۰ درصد و ۲ درصد بودند). از این رو استخراج و فرآوری این مواد حیاتی نه تنها برای خودروهای برقی، بلکه برای تطبیق با روند تقاضای شتابان فناوری‌های انرژی پاک باید به سرعت افزایش یابد. نمودار ذیل میزان عرضه و تقاضای مواد حیاتی و سهم بخش‌های مختلف از تقاضای آنها را نشان داده است.

در توسعه باتری‌های الکتریکی توجه به دو نکته اهمیت بسزایی دارد:

۱- فناوری و ترکیبات شیمیایی در باتری: در حال حاضر، جایگزین‌های جدیدی برای باتری‌های لیتیوم-یون سنتی تولید شده اند به طوری که در سال ۲۰۲۲، باتری با ترکیب مواد شیمیایی اکسید نیکل-منگنز-کبالت-لیتیوم (NMC) با سهم بازار ۶۰ درصد، باتری با ترکیب مواد شیمیایی فسفات فلزی روی-لیتیوم (LFP) با سهم حدود ۳۰ درصد و اکسید آلومینیوم کبالت نیکل (NCA) با سهم حدود ۸ درصد در رتبه بالاترین سهم در بازار باتری‌ها قرار گرفته اند (باتری‌های LFP در دهه گذشته به بیشترین سهم خود دست یافته‌اند). این روند عمدتاً به دلیل ترجیحات شرکت‌های سازنده خودروهای چینی است چراکه حدود ۹۵ درصد از باتری‌های LFP برای خودروهای تمام الکتریکی سبک در چین ساخته شده‌اند. همچنین فناوری باتری‌های سدیم یونی (Na-Ion) نیز توسعه داده شده که هم از مواد با هزینه کمتر نسبت به لیتیوم یونی استفاده می‌کند و هم کاملاً از وابستگی به مواد معدنی حیاتی تولید باتری بی نیاز است.

۲- قیمت تمام شده باتری: نکته دیگر در این حوزه قیمت‌های مواد معدنی حیاتی است که می‌تواند بر انتخاب ترکیب شیمیایی باتری و قیمت نهایی آن تأثیر بگذارند. باید توجه داشت که تغییرپذیری در قیمت و دسترسی به معادن می‌تواند یکی از مهمترین تحولات مرتبط با تامین باتری خودروهای برقی در آینده باشد. هرچند با توسعه فناوری‌های جدید و افزایش تیراژ اقتصادی، هزینه تولید باتری‌ها در حال کاهش است (حدود ۷ درصد سالانه)، اما افزایش قیمت مواد اولیه و محدویت شرایط تامین آن‌ها، مسیر کاهش قیمت تمام شده باتری‌ها را با چالش‌های جدی روبرو کرده است. برای مثال در ابتدای ۲۰۲۳، قیمت‌ لیتیوم شش برابر میانگین آن بین سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۲۰ گردید که مهمترین دلیل افزایش قیمت‌های لیتیوم، نیکل و کبالت (عناصر اصلی برای تولید باتری) کمبود عرضه نسبت به تقاضا است.

شکل ۲- قیمت مواد منتخب باتری و باتری‌های لیتیوم یونی ۲۰۱۵-۲۰۲۳

مبتنی بر تحولات چشمگیر صورت گرفته در توسعه بازار خودروهای برقی در سال‌های اخیر، تقاضای باتری‌های الکتریکی نیز افزایش یافته است. در این میان دستیابی به عناصر حیاتی نظیر لیتیوم، کبالت، نیکل و مس بیش از پیش مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفته و تبدیل به پنجره فرصت حضور در زنجیره ارزش جهانی تولید خودرو برقی شده است.

نکات مهم در این خصوص عبارتند از:

اهمیت اکتشاف و بهره برداری از فلزات مورد نیاز تولید باتری: با توجه به وجود ذخایر لیتیوم، کبالت و نیکل در کشور، اکتشاف، استخراج و فرآوری این مواد می تواند بازار مناسبی برای توسعه و تکمیل زنجیره ارزش تولید باتری خصوصاً در بالادست آن فراهم نماید.

اهمیت توسعه متوازن زنجیره تولید باتری: فرآیند نهایی تولید باتری به شدت مکانیزه است و ارزش افزوده و اشتغال قابل توجهی به همراه نخواهد داشت. برای نمونه در حالی که تولید هر گیگاوات توان حدود ۴۰ شغل ایجاد می کند، توسعه زنجیره بالادست آن از اکتشاف تا فرآوری نزدیک به ۲۰۰ شغل ایجاد می کند. از این رو بهره گیری از فرصت بازار رو به گسترش باتری‌ها، نیازمند سرمایه گذاری متوازن در طول زنجیره تولید این محصول از بالادست تا پایین دست است.

اهمیت ظرفیت معادن فلزات حیاتی برای جذب سرمایه گذار خارجی و فناوری به روز: اهمیت مواد نادر خاکی برای تولید باتری‌ها به اندازه ای است که کشورهای پیش رو در این حوزه رقابت شدیدی بر مالکیت و بهره برداری از این معادن دارند (چین بیش از ۶۰ درصد معادن لیتیوم دنیا را تملک کرده است). این رقابت فرصت بی نظیری در جهت جذب سرمایه گذار خارجی و انتقال فناوری‌های به روز برای توسعه زنجیره ارزش معادن مواد اولیه باتری‌ها تا تولید محصول نهایی ایجاد می نماید. بر این اساس می توان با جذب سرمایه گذاری خارجی در حوزه مواد حیاتی تولید باتری‌های برقی و انتقال فناوری‌های به روز در کنار بهبود تولید ناخالص داخلی، ارزش افزوده و اشتغال آفرینی بالایی نیز خلق نمود.

توجه به روندهای نوآوری فناورانه و آینده نگاری برای سرمایه گذاری هوشمندانه: شتاب بخشیدن به نوآوری‌ها و فناوری‌های پیشرفته باتری که به مقادیر کمتری از مواد حیاتی نیاز دارند، و همچنین تدابیری برای حمایت از تعامل مدل‌های خودرو با اندازه باتری بهینه شده و توسعه بازیافت باتری می تواند نیاز به مواد حیاتی را کاهش دهد. بر این اساس برای سرمایه گذاری در زنجیره ارزش اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد حیاتی نظیر لیتیوم، کبالت و نیکل توجه به روند آینده فناوری‌های جدید باتری ها و پیشرفت‌های فناورانه اهمیت فزاینده ای دارد.

توجه به ظرفیت های معدنی کشور افغانستان: کشور افغانستان از نظر معادن لیتیوم خصوصا در جوار خاک ایران، ظرفیت های بالقوه مناسبی دارد که می تواند فرصت مناسبی برای تامین مواد اولیه تولید باتری های لیتیومی در اختیار قرار دهد. از این رو تعریف زمینه های مشارکت در استخراج و فرآوری این معادن لازم است در دستور کار سازمان های مسئول قرار گیرد.

- محمدرضا عطارپور استادیار موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی