به گزارش پرشین خودرو، آلودگی هوا به منزلۀ یکی از چالش های جدی در ایران و در دهه های اخیر بسیار مورد توجه بوده است. شهرهای بزرگ ایران با پراکندگی جمعیت زیاد، صنایع سنگین و ترافیک شدید، با مسئلۀ آلودگی هوا روبه رو هستند.

مفهوم آلودگی هوا

در آیین نامه اجرایی قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، آلودگی هوا این گونه تعریف شده است: «هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز، یا تشعشع پرتوزا، غیر پرتوزا از هوا، به تعداد و مدت زمانی که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر انداخته و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد».

به طور تقریبی، تهران از ابتدای سال ۵ روز هوای پاک، ۱۷۵ روز هوای قابل قبول و ۷۸ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۹ روز هوای ناسالم داشته است.

در حالیکه تهران در مدت مشابه سال پیش ۹ روز هوای پاک، ۱۷۹ روز هوای قابل قبول و ۶۵ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و ۱۰ روز ناسالم برای همه افراد داشته است.

رتبه ایران در صدر آلوده ترین کشورها

در گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره کیفیت هوای جهان، در سال ۲۰۱۹،  ایران در رتبه ۲۷ از میان ۹۲ پایتخت جهان که به سیستم پایش آلاینده مجهز بودند، قرار داشت.

در سال ۲۰۲۰، ایران در بین ۱۰۶ کشور جهان در رتبه ۲۳ آلودگی قرار داشت.

ایران در سال ۲۰۲۲، در میان ۱۳۱ کشور، در رتبه ۲۱ آلوده ترین کشورهای جهان قرار داشته که بیش از ۶ برابر دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی و بیش از ۲.۵ برابر استاندارد ملی ایران بوده است.

گزارش های داخلی نیز در خصوص نوسانات کیفیت هوای تهران نشان می دهد، با وجود نوسانات در کیفیت هوا، تا سال ۱۳۹۷ وضعیت آلودگی هوای شهر تهران رو به بهبود قرار داشته است؛ به گونه ای که تعداد روزهای آلوده در این سال صرفا ۹۵ روز بوده است. اما این روند طی سالیان اخیر متوقف شده است؛ چنان که در سال ۱۴۰۱ رشد محسوسی در تعداد روزهای آلوده در فصل
گرم (۷۹روز) رخ داده است.

آلودگی بلای جان مردم

آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ ناشی از بیماری های غیر واگیر محسوب می شود.

در برخی مطالعات آلودگی هوا حتی بیشتر از تنباکو موجب مرگ انسان می شود. در شهرهای آلوده ای مانند دهلی، عده ای از مردم که هرگز سیگار نکشیده اند، سالانه به دلیل سرطان ریه جان خود را از دست می دهند.

براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۲، آلودگی هوای آزاد و هوای داخل، سالیانه به بیش از ۷ میلیون مرگ زودرس در جهان منجر می شود. از هر ۹ مرگ یک مرگ منتسب به آلودگی هواست.

سازمان بهداشت جهانی اعلام می دارد که سالانه بیش از ۳ میلیون نفر در اثر تنفس در فضای شهری جان خود را از دست می دهند، تا جایی که چنانچه اقدامی نشود، این رقم تا سال ۲۰۵۰ به دو برابر می رسد.

براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، به طور میانگین در جهان و در هر دقیقه، ۱۳ نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند؛ این مسئله سبب شده است که موضوع آلودگی هوا به شدت بر تحول صنایع تاثیر گذاشته و بالطبع توسعه اقتصادی جهانی را دچار اختلال نماید.

بیراه نگفته ایم؛ آمار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا تقریبا هم رده با آمار مربوط به تلفات جاده ا ی در کشور ایران است. قاتل خاموشی که هیچ گاه محکوم نمی شود.

قانون هوای پاک بر روی کاغذ

در سال های اخیر آلودگی هوا از جمله موضوعات مطرح در بحث مدیریت کشور و کلان شهرها بوده است که برای مبارزه با آن تاکنون قوانین و مصوبات متعددی وضع شده است. سابقه قانون گذاری در حوزه آلودگی هوا در ایران به بیش از ۴۹ سال قبل بر می گردد.

اولین قانون مربوط به آلودگی هوا در سال ۱۳۵۴ توسط مجلس وقت با عنوان «آیین نامه جلوگیری از آلودگی هوا» تصویب شد.

در ادامه، قانون هوای پاک، در تاریخ ۲۵ تیرماه سال ۱۳۹۶ توسط مجلس شورای اسلامی ایران تصویب و به تأیید شورای نگهبان رسیده است. این قانون با هدف جلوگیری از آلودگی هوا و حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست در نظر گرفته شده است. این قانون مشتمل بر ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره است.

بررسی قانون هوای پاک در ایران نشان می دهد که این قانون مبنایی قوی برای حکمرانی آلودگی هوا در ایران است. قانون هوای پاک این امکان را فراهم می کند که استانداردهای کیفیت هوا تعیین شود و اقدامات لازم برای کاهش آلودگی انجام گیرد. همچنین، قانون مذکور، واحدهای تولیدی و صنعتی را متعهد می کند که اقداماتی برای کاهش آلودگی هوا انجام دهند و متخلفان را نیز مجازات می کند. با این حال، در عمل، اجرای قانون هوای پاک در ایران با چالش هایی روبه رو است.

واقعا معلوم نیست نهادهای متولی کاهش آلودگی هوا به جز مصوبات و دستورالعمل ها در اقدامات اجرایی و عملی کاهش آلودگی هوا چه کار خاصی انجام داده اند تا منتظر کاهش آلودگی هوا باشیم.

بدیهی است؛ یکی از ریشه های پیدایش مسئله آلودگی هوا در ایران امروز و تبدیل آن به بحـران، همـین ساختار دولت و درک سیاستگذاران توسعه از مفاهیمی مانند «توسعه» و «حفاظت محـیط زیست» است.

در کشوری که عموماً مسائل زیست محیطی به عنوان خطوط فرعی و غیر الزام آورِ سیاستگذاری دستگاه ها مطرح می شوند، آیا امکان اجرای چنین قانونی به سادگی فراهم می شود؟

در کشوری که مهم ترین اولویت ها، اولویت رشد اقتصادی و توسعه صنعتی با استفاده از فروش نفـت، محصولات معدنی و کشاورزی (آن هم بیشتر به صورت خام فروشی) بوده است، آیا توجـه بـه محیط زیست و مسئله آلودگی هوا می تواند در اولویت قرار گیرد؟

ناترازی کلیدواژه آشنا و مد شده این روزها

به گفته مسئولان وزارت نفت، ناترازی بنزین، مسأله‌ای که چند سالی می شود، گریبان گیر دولت شده است و متأسفانه مجبور به واردات بنزین نیز شده‌ایم. اما این ناترازی به حدی رسیده است که دولت پالایشگاه‌ها را وادار به تولید بنزین با اکتان پایین کند. لذا این مسئله در آلوده‌تر شدن هوا امری غیر قابل انکار است. کمتر از ۵۰ درصد بنزین مصرفی کشور دارای استاندارد یورو۴ می باشد.

به طور کلی ما ریشه چالش آلودگی هوای شهرهای ایران را می دانیم و منشأ آن خودرو و سوختن مازوت است.

گزارش های کارگزاری بین المللی انرژی نشان می دهد که میزان انتشار آلاینده ها به طور معنی داری از سال ۱۹۸۱ تا کنون در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، فرانسه، هلند، دانمارک و حتی ژاپن کاهش یافته است. در همین مدت یک افزایش قابل توجه در انتشار آلودگی در کشورهایی همانند چین، هند، مکزیک، برزیل، عربستان و ایران مشاهده شده است.

تهران سکاندار آلودگی در جهان

در کشور ایران چندین شهر از جمله شهرهای آلوده قلمداد می شوند که در این میان تهران دارای موقعیت خاصی است. تهران شهری بزرگ و پرجمعیت است و به عنوان پایتخت، مرکز مهم اداری و بازرگانی به حساب می آید. از این رو علاوه بر پرجمعیت بودن، بسیار پر رفت و آمد است که این امر نیز باعث تشدید آلودگی هوای این شهر بزرگ می شود.

معضل آلودگی هوای تهران در مقایسه با استانداردهای جهانی بسیار جدی است. علت این امر را می توان به موقعیت خاص جغرافیایی شهر تهران و تعدد خودروهای در حرکت در سطح شهر و نیز عوامل دیگری نسبت داد.

پر واضح است؛ ترافیک موجود در تهران عامل اصلی آلودگی هوا است.

آیا پایانی بر آلودگی هوا است؟

آنچه مبرهن است؛ اینکه آلودگی هوا با تعطیلی یک یا دو روزه مدارس و با طرح شناورسازی کارمندان در محل کار، حل شدنی نیست، حتی حکم مُسکِن را نیز ندارند و تنها می‌توان با تدوین سیاست‌ها و اقداماتی اثربخش مانند:

- ارتقای حمل و نقل عمومی

- توسعه انرژی پاک

- استانداردسازی خودروها و سوخت

- کنترل صنایع و کارخانه‌ها

- افزایش فضای سبز و ایجاد کمربند سبز

- آموزش و آگاه‌سازی عمومی

- و حمایت از تحقیقات و فناوری‌های جدید به منظور کاهش آلودگی هوا، در جهت رفع بحران خاموش شهرهای ایران گام برداشت.

امید است؛ ایران بتواند نفس بکشد ...

یادداشت از مهدیه ملک شیخی