اخیرا «آلبرت بُغُزیان»، دبیر هیأت تجدید نظر شورای رقابت، با قاطعیت از عملکرد این شورا دفاع کرده است.
در همین راستا «پرشین خودرو» با دکتر آلبرت بغزیان اقتصاد دان ایرانی، گفت و گو کرده است تا اقدامات شورای رقابت در حوزه خودرو و دفاع خاص وی از عملکرد شورای رقابت، مورد کنکاش قرار بگیرد.
بخش نخست این گفت و گو پیش از این منتشر شد و بخش دوم و پایانی آن، هم اکنون با محوریت چگونگی خاص بودن صنعت خودرو و دلایل بروز التهابات شدید قیمتی در بازار آزاد خودروی ایران، انتشار پیدا می کند.
*****
*شرکت های خودروسازی ایران می پذیرند که به خاطر تحمیل دولت های مختلف، نیروی کار مازاد دارند ولی می گویند هزینه حقوق و دستمزد در حد 10 درصد از کُل هزینه های تولید است و به خاطر چند برابر شدن قیمت مواد اولیه و قطعات خودرو، قیمت تولید خودرو، بالا رفته است.
وقتی که قیمت مواد اولیه و ورق فولادی در سال های اخیر چند برابر شده، آیا خودرو سازان نباید حداقل به تناسب این افزایش قیمت ها، قیمت خودرو را افزایش بدهند و آیا شورای رقابت نباید برای قیمت گذاری مناسب تر و دقیق تر عمل کند تا ک نارضایتی ها برطرف شود؟
-اگر این طور است باید مسئولان شرکت های خودرو سازی، این موضوع را در شورای رقابت اثبات کنند. صرفاً با گفتن این نکته که قیمت تولید خودرو، فلان مقدار است نمی توان قیمت فروش را افزایش داد.
شرکت خودرو سازی تویوتا نیز، با همین مسائل درگیر است یعنی وقتی قیمت نفت خام در جهان افزایش پیدا می کند، هزینه های تولید آن بالا می رود، اما تویوتا با تیراژ بالا خودرو تولید می کند و مثلاً باید با تیراژ 3 میلیون دستگاه تولید کند، تا بتواند به فعالیت خود ادامه بدهد.
*شرکت های تویوتا و فولکس واگن، سالانه حدود 10 میلیون خودرو می فروشند ولی کُل تولید شرکت های خودروسازی ایران در سال 1399 در حد 992 هزار خودرو بوده است.
-درست است ولی شرکت های تویوتا، سهم زیادی از بازار جهانی خودرو را در اختیار دارند. تعداد زیادی کشتی، محصولات تویوتا را به کشورهای مقصد می رسانند و این شرکت ها محصولات خودش را در سراسر دنیا توزیع می کند.
با این حال، قیمت تولید خودرو در شرکت تویوتا، ارزان تر است. مگر آن شرکت ها چه کار می کنند که خود روی تولیدی را ارزان تر تولید می کنند و مگر جادو می کنند. این وضع نشان می دهد که شرکت های ما، کارآمدی لازم را ندارند.
*یک بحث مهم این است که کارشناسان صنعت خودرو می گویند اگر از یک خودرو، کمتر از یک میلیون دستگاه در سال تولید شود، تولید آن اقتصادی و سودآور نیست. در حالی که همه تولیدات شرکت های خودروسازی ایران در سال گذشته، کمتر از یک میلیون دستگاه بوده است.
آیا این مقدار تیراژ تولید خودرو، نباید تبعات خاصی در بازار خودروی ایران به دنبال داشته باشد؟
-اگر نمی توانیم تیراژ تولید بالایی داشته باشیم، خودروساز نباشیم.
*در آن حالت و با امکانات زیادی که در صنعت خودرو داریم چه کار کنیم و فقط خودروهای خارجی را مونتاژ کنیم؟
-مونتاژ هم، خودش یک صنعت است و مگر همه کشورها باید خودروساز شوند. کره جنوبی چطور توانست خودروساز شود. ما یک زمانی در ایران، پیکان تولید کرده ایم و کره از این جهت، از ما عقب تر بود.
علت مشکلات فعلی ما، این است که وزارت صنعت و معدن ما، برنامه ندارد. چرا باید تعارف کنیم و چرا باید توجیه کنیم.
چگونه است که شرکت پژو، برای تولید خودرو در ایران همکاری کرد ولی بعداً به خاطر تحریم، ایران را ترک کرد. آن شرکت ها می دانند که چه کار کنند.
*آقای شیوا به عنوان رئیس شورای رقابت اعلام کرد که «ما هزینه سربار شرکت های خودرو سازی را در زمان اعلام قیمت، در نظر نمی گیریم». وقتی که هزینه سربار مربوط به اقلامی از قبیل برق بوده و جزو هزینه های تولید است، به چه علت، شورای رقابت هزینه سربار را در نظر نمی گیرد؟
-شرکت های خودرو سازی، اطلاعات شفافی ارائه نمی کنند. به همین دلیل، شورای رقابت هم نمی تواند راجع به صورت های مالی حسابرسی نشده و غیر مستند، نظر بدهد.
*آقای شیوا گفته بود «تولید کننده باید جوابگوی هزینه های سربار و ناکارآمدی خود باشد». هزینه سربار فرضاً شامل هزینه آب و برق است. چرا شورا این هزینه ها را لحاظ نمی کند؟
-چطور شورا این هزینه ها را در نظر نمی گیرد و مگر می شود هزینه های سربار را در قیمت تمام شده نیاورند. یک هزینه ثابت وجود دارد و یک هزینه متغیر.
* بالاخره آقای شیوا گفتند که اگر خودروساز می خواهد هزینه های سربار را از مشتریان بگیرد قبول نمی کنیم.
-این که گفته شود هزینه سربار را قبول نکنیم فرق می کند. چرا که هزینه سربار، دستکاری شده بوده و زیاد بوده است. شاید به آن دلیل، رئیس شورای رقابت گفته که ما قبول نمی کنیم و نه این که هزینه سربار را در نظر نگیرند.
*هیچ راهی نبود که قیمت تمام شده تولید خودرو، بهتر مشخص شود؟
-من نمی توانم قضاوت کنم چرا که این موضوع، اصلاً به هیأت ما یعنی تجدیدنظر شورای رقابت ارتباط ندارد. فقط در این حالت ارتباط پیدا می کرد که اگر خودروساز به فرمول تعیین قیمت اعتراض داشت، باید در هیأت تجدیدنظر شورا شکایت می کرد.
شما یک مورد پیدا کنید که خودروساز، درباره فرمول تعیین قیمت، به هیأت تجدیدنظر شکایت کرده باشد. البته یک مورد شکایت شد و آن هم راجع به قیمت خودروی کوییک بود. سازمان بازرسی کُل کشور اعتراض کرده است. یک شکایت دیگر، توسط سایپا مطرح شد و در بحث سهم پیش فروش خودرو اعتراض داشت.
اگر اعتراض خودروساز، راجع به فرمول تعیین قیمت بود و به هیأت تجدیدنظر شکایت می شد، من می توانستم بیش تر نظر بدهم ولی چون به هیأت ما مراجعه نکرده اند، من به این موضوع اِشراف ندارم.
*اطلاعات جلسات هیأت تجدیدنظر شورای رقابت از سال 1395، در سایت اینترنتی این شورا بارگذاری شده و آرای زیادی این هیأت، درج شده.
-بله. همین طور است. هیأت تجدیدنظر شورای رقابت، زمانی به یک موضوع ورود پیدا می کند که به تصمیم شورای رقابت اعتراض شود وگرنه تا قبل از شکایت، آن را بررسی نمی کنیم.
*قاعدتاً و با این توضیحات شما، خودروسازان خبر دارند که یک هیأت تجدیدنظر با حضور سه قاضی دیوان عالی کشور و چند کارشناس حوزه های اقتصادی و صنعتی فعالیت دارد و به اعتراض نسبت به آرای شواری رقابت رسیدگی می کند.
-بله. اگر خودروساز، رای شورای رقابت را قبول ندارد، قاعدتاً باید به آن رای اعتراض کند و نه این که بگوید من اصلاً تبعیت نمی کنم و با یک قیمت دیگر در بازار بفروشد یا بگوید من زیان دارم. سوال این است که چرا خودروساز، به رای شورای رقابت اعتراض نمی کند.
*الان فاصله زیادی بین قیمت مصوب فروش درب کارخانه که شورای رقابت تعیین می کند، با قیمت خودرو در بازار آزاد خودرو وجود دارد. در مورد برخی خودروها بیش از 100 میلیون اختلاف بین فروش درب کارخانه با قیمت بازار، به چشم می خورد. از نظر شما به عنوان اقتصاددان، چرا این فاصله قیمتی شکل گرفته است؟
-بخش های توزیع و واسطه و کسانی که سهمیه های بالا از شرکت های خودرو سازی می گیرند، عامل این وضع هستند. به طور مسلم، شرکت های خودرو سازی برای همه خودروهای تولیدی ثبت نام نمی کنند که آنها را به مردم بفروشند و مثلاً 30 یا 100 یا 200 خودرو، به کسانی که سفارش می گیرند یا نمایشگاه دارند، داده می شود.
*این تحویل دادن احتمالاً قبل از اجرای سیاست قرعه کشی بوده است. به هر حال از سال گذشته تا الان، رانتی در حد 100 هزار میلیارد تومان بین قیمت فروش کارخانه و قیمت بازار آزاد ایجاد شده.
دولت جدید هم مستقر شده و احتمالاً اعضای جدید شورای رقابت معرفی خواهند شد. به اعتقاد شما به عنوان کارشناس اقتصادی و صاحب نظر در حوزه اقتصاد، در این زمینه باید چه سیاستی در پیش گرفت که وضعیت بهتری برای جامعه رقم بخورد؟
-در مورد این که باید چه کار کنیم، می توانم بگویم آن قیمتی که شورای رقابت اعلام کرده، برای حیات خودروساز کافی است. حالا این که خودروساز می گوید ما ضرر کرده ایم و زیان انباشته داریم، پس مدیریت مالی خوبی انجام نداده اند.
بنابراین، اِشکالاتی در صنعت خودرو وجود دارد و این طور نیست که قیمت فروش خودرو پایین باشد و در نتیجه ضرر بدهند. در حوزه خودرو، یک قیمت مصوب و یک قیمت آزاد، مثل همه کالاها ایجاد شده ولی قیمت های حوزه خودرو، به چشم می آید وگرنه تخم مرغ و سیمان نیز، همین حالت را دارند.
*در سال های اخیر، شورای رقابت هر سه ماه، یکبار برای تعیین قیمت جدید خودروهای تولیدی اقدام کرد و بر اساس گزارش بانک مرکزی در مورد تورم فصلی خودرو، معمولاً قیمت ها را افزایش می داد.
یک بحث که مطرح می شود این است که شورای رقابت، تورم فصلی سه ماه قبل را در نظر می گیرد و در نتیجه گذشته نگر است و با واقعیت ها تطابق ندارد. احیاناً نمی شد قیمت متناسبی در نظر گرفته شود که این ایراد به روش شورای رقابت برطرف شود؟
-این بحث های مربوط به تورم سه ماه و یک ساله، بهانه است ولی اگر تورم کشور در سطح بالایی هست، دولت باید برای کاهش تورم فکر کند تا یک صنعت و فعالان آن، گیج نشود. الان هر روز، قیمت ها تغییر می کند و بعد بحث تورم سه ماهه و یک ساله مطرح می شود.
*پس شما اعتقاد دارید دولت باید خودش را مکلف بداند که تورم را پایین بیاورد تا اصلاً مشکلاتی مثل قیمت گذاری خودرو به وجود نیاید؟
-بله. در وضعیت فعلی، خودروساز می تواند بگوید هر سه ماه یا هر ماه، قیمت خودرو در شورای رقابت بررسی شود. در حال حاضر، خودروساز، خودروها را پیش فروش می کند. وقتی که الان خودروساز، پول را از مشتری می گیرد همان موقع باید قطعات مورد نیاز را بخرد و انبار کند.
البته همین الان هم، خودروساز با پول پیش فروش، قطعات مورد نیاز را می خرد ولی چند ماه بعد و وقتی که می خواهد خودرو را مونتاژ کند، می گوید قیمت این قطعه افزایش پیدا کرده است. در حالی که خودروساز، باید قیمت خرید قطعه را حساب کند.
اگر فرضاً خودروساز، قطعه را با پول پیش فروش، نخریده و بعداً با قیمت بالاتر قطعه را خریده، یعنی این که برنامه ای برای موجودی انبار ندارد.
*اگر شرکت های خودرو سازی همان موقع، قطعه را نخرند، قیمت تمام شده تولید با آن قیمتی که در زمان پیش فروش مطرح بوده، فرق می کند.
-بله. در این حالت خودروساز ضرر می کند. الان قیمت گذاری مصوب خودرو در فواصل معینی انجام می شود ولی خودرو سازان می توانند درخواست بدهند که هر ماه، تورم بخشی خودرو اِعمال شود.
*در سال های اخیر، اوایل هر فصل و با در نظر گرفتن نرخ تورم بخشی خودرو در فصل قبل، قیمت جدید فروش تعیین می شد. در سال 1398 نرخ تورم سالیانه بالای 40 درصد بود. در فصل های اول سال 1399، قیمت مصوب جدید توسط شورای رقابت اعلام می شد.
در دی ماه سال 1399 که قرار بود بر اساس تورم بخشی فصل پاییز 1399، قیمت مصوب جدید اعلام شود، رئیس شورای رقابت گفت قیمت خودرو برای فصل زمستان افزایش پیدا نمی کند. چرا کلاً برای فصل زمستان و با وجود تورم بالا، شورای رقابت قیمت جدید تعیین نکرد؟
-من وارد بحث فرمول تعیین قیمت خودرو نمی شوم ولی می دانم برای تهیه آن، کار کارشناسی انجام شده. اگر خودروساز به این فرمول اعتراض دارد، در هیأت تجدیدنظر شورای رقابت، شکایت کند.
*تنها راهکار شما این است که اگر خودروساز به روش شورای رقابت اعتراض دارد باید به هیأت تجدید نظر مراجعه کند و استدلال خود را برای ابطال رای شورای رقابت ارائه کند. از نظر شما، وقتی خودروساز اعتراض ندارد به هیأت تجدیدنظر هم مراجعه نمی کند؟
-بله. حتماً همین طور است وگرنه خودروساز باید شکایت می کرد. به نظر من، فرمول تعیین قیمت مصوب، منطقی است و من فکر نمی کنم کسی بتواند به این فرمول ایراد بگیرد.
مشکل ما، خودرو سازی است که نمی خواهد تبعیت کند و می خواهد مثل برنج و اقلام دیگر، خودروی پُر تیراژ و بی کیفیت خودش را بفروشد. برای خودروهای کم تیراژ هم، بازار وجود دارد.
*اخیراً شما از عملکرد شورای رقابت دفاع کرده و گفته بودید «اگر شورای رقابت نبود قیمت خودرو بالاتر می رفت و مثلاً قیمت پراید به 200 میلیون تومان می رسید». به هر حال در یک دهه گذشته قیمت پراید از 6 یا 7 میلیون تومان به 150 میلیون تومان فعلی افزایش پیدا کرده است.
جنابعالی این افزایش چند برابری قیمت را در نظر نمی گیرید و فقط می گویید به خاطر این که شورای رقابت ایجاد شد، وضعیت بهتری به وجود آمده؟
-در مورد این که قیمت پراید از آن قیمت به حد فعلی رسیده، باید بگویم که ارز 4 هزار تومانی در سال های اخیر، به بالای 25 هزار تومان رسیده یا یک کیسه سیمان 500 تومانی به 50 هزار تومان افزایش پیدا کرده یا قیمت تخم مرغ افزایش پیدا کرده است و خودرو از 9 میلیون تومان به 120 میلیون تومان رسیده است.
این طور نیست که شورای رقابت به این صنعت ورود کرده و به همان خاطر، قیمت بالا رفته است. فرمول تعیین قیمت شورای رقابت، تغییری نکرده و تورم سالیانه کشور و تورم بخشی خودرو، باعث شده که قیمت خودرو به طور مداوم بالا برود.
قیمت فعلی خودرو، به خاطر ممنوع شدن واردات است. به همین دلیل، یک خودروی 150 میلیون تومانی با ارزان ترین خودروی خارجی در حد 500 تا 600 میلیون تومان فرق می کند و فاصله دارد.
بر این اساس، ممنوعیت واردات، قیمت خودرو را در بازار داخلی بالا می بَرد. حتی اگر قیمت ارز گران شود، قیمت خودروی داخلی بالا می رود. سوال این است که مگر چه اتفاقی افتاده که قیمت خودرو بالا رفته و مگر همان ورق فولادی برای تولید خودرو استفاده نمی شود و مگر خودروی ما، تولید داخلی نیست.
*مسئولان شرکت های خودرو سازی و قطعه سازی می گویند قیمت مواد اولیه و ورق فولادی افزایش پیدا کرده و در نتیجه هزینه تولید خودرو بالا می رود.
-ادعا می شود که خودروهای ما، تولید داخلی هستند. وقتی اعلام می کنند که خودروی ما، به طور کامل تولید داخلی است یعنی ورق آن نیز، تولید ایران است.
*خودروهایی که تولید می شود به طور کامل داخلی نیستند و داخلی سازی به طور متوسط در حد 70 درصد است. ظاهراً همچنان موتور یا قطعات موتور و الکترونیک خودرو را از خارج از کشور وارد می کنند.
-اگر این طور باشد آیا می توانیم راجع به به چنین خودرویی بگوییم ساخت داخل است و آیا این طور می خواهیم بگوییم داخلی سازی شده.
*احتمالاً داخلی سازی صد در صدی نداریم و در نتیجه افزایش نرخ ارز، بر هزینه تمام شده تولید خودرو اثر می گذارد.
-اگر داخلی سازی نشده، پس خودرو سازان کَلَک زده اند؟
*در مجموع، فکر می کنید که اوضاع صنعت خودروی ما می تواند بهتر شود یا این که در ابتدا دولت باید نرخ دلار را کنترل کند که التهابات بعدی از جمله در بازار خودرو به وجود نیاید؟
-اگر دولت، نرخ دلار را کنترل کند، خیلی از این بهانه ها نمی تواند پشت افزایش نرخ دلار مخفی شود و قیمت را بالا ببرند به بهانه این که دلار گران شده. سوال این است که اگر دلار، ارزان شود، آیا خودرو ارزان می شود. ما می دانیم که در آن حالت هم، خودرو ارزان نمی شود.
*اگر عامل اصلی افزایش نرخ دلار، کاهش پیدا کند چرا قیمت ارزان نمی شود؟
-در عمل، خودرو ارزان نشده و حتی اگر دلار ارزان شود قیمت خودروی داخلی کاهش پیدا نمی کند.
*الان قیمت فروش کارخانه کمتر است و قیمت بازار آزاد، زیاد است. در وضعیت فعلی، از نظر شما التهابات بازار است که قیمت خودرو را بالا می برد؟
-از نظر من، بازار همان خودروساز است.
*الان که قیمت مصوب خودرو، خیلی از قیمت بازار آزاد کمتر است.
-وقتی که خودروساز به صورت قطره چکانی، خودرو به بازار عرضه می کند، بازار باید همین طور شود. یک تعداد از خودروهای تولیدی را هم به عاملین فروش خودرو می دهند.
*الان افزون بر 100 هزار خودرو در پارکینگ های خودرو سازان به صورت ناقص وجود دارد و برخی از قطعات آنها وجود ندارد که این خودروهای بتوانند تکمیل و به اصطلاح تجاری شوند.
-خب سوال این است که چرا این خودروها ناقص هستند. خودروساز می تواند این خودروها را تکمیل کند و قطعات مورد نیاز را بسازد. مگر شرکت های خودرو سازی نمی گفتند ما تولید کننده هستیم و مرکز تحقیق و توسعه داریم.
اگر تولید کننده هستند و مرکز تحقیق و توسعه دارند، این خودروهای ناقص را تکمیل کنند. اینهمه مدت، خودروها ناقص مانده اند و تکمیل نشده اند. به نظر می رسد خودروساز ما، نمی خواهد این خودروها را تکمیل کند.
به نظر من، خودروساز، عمداً این خودروها را به صورت ناقص نگه می دارد به بهانه این که چراغ راهنما ندارد یا چراغ عقب خودرو ندارد. این کار با این هدف انجام می شود که عرضه خودرو به بازار زیاد نباشد تا قیمت ها نیز کاهش پیدا نکنند.
*آیا ناقص بودن خودروهای تکمیل نشده، واقعاً در حد چراغ خودرو است یا لوازم الکترونیکی که در دسترس خودروساز نیست؟
-من دقیقاً نمی دانم اما بر اساس آن چیزی که شنیده ام، می توانم بگویم راه هایی وجود دارد که شرکت های خودرو سازی، بازار خودرو را تشنه نگه دارند.
*به نظر شما، واقعاً راه بهبود وجود دارد و وزارت صنعت و معدن به عنوان متولی این صنعت، می تواند موثر عمل کند؟
-به نظر من، بله. اگر طمع خودروسازان کم شود و واردات خودرو نیز به صورت منطقی انجام شود، این صنعت جان می گیرد. البته تا خودروساز خارجی طبق یک قرارداد منصفانه با ما جوینت (شریک تجاری) نشود، ما خودروساز نمی شویم.
*مشکل تحریم ها را داریم و خودرو سازان خارجی مایل به همکاری با ایران و شرکت های خودرو سازی ایران نیستند.
-بالاخره شرکت های خارجی رنو و پژو با ایران همکاری کرده اند. چرا آن شرکت ها، ایران را ترک کردند. علت ترک ایران توسط آن شرکت ها، این است که قراردادهای ما محکم نبود.
نظر شما