به گزارش خبرنگار پرشین خودرو، در حال حاضر و بعد از افزایش جهشی قیمت خودرو در سال های 1397، 1398 و اوایل سال 1399 و از طرفی کاهش تولید خودرو داخلی، فروش خودروهای تولید شده ایرانی از طریق قرعه کشی در دستور کار قرار گرفته است.

در گفت و گوی «پرشین خودرو» با مهندس فربُد زاوه (کارشناس صنعت خودرو) دو موضوع کلیدی «دلایل التهاب بازار خودرو» و «عرضه خودرو از طریق قرعه کشی»، به بحث گذاشته شد. بخش اول این گفت و گو، پیش از این منتشر شد و هم اینک بخش دوم و پایانی آن را با تمرکز بر موضوع قرعه کشی خرید خودرو می خوانید.

*****

* بر اساس آمار منتشر شده، در سال 1396 که اوج تولید خودرو در چند سال اخیر بوده تعداد یک میلیون و 535 هزار دستگاه خودرو تولید شده ولی بعد از خروج آمریکا از برجام (توافق هسته ای)، میزان تولید در سال 1397 به 955 هزار خودرو کاهش پیدا کرده و در سال 1398 به 831 هزار خودرو رسیده است.

در چنین وضعیتی که تیراژ تولید در سال 1398 نسبت به سال 1396 حدود 50 درصد کاهش پیدا کرده، آیا این بازار باید دچار التهاب شود؟

- قطعاً این کاهش تولید، بر قیمت خودرو تاثیر می گذارد و قیمت ها را افزایش می دهد. وقتی که ما نمی توانیم تولید زیادی داشته باشیم، بدیهی است که قیمت بالا می رود ولی در وضعیت غیر عادی فعلی، اگر به جای تولید 800 هزار خودرو، تعداد 3 میلیون خودرو تولید می شد الان قیمت پژوی 206 در حد 130 میلیون بود و گوجه فرنگی کیلویی 50 هزار تومان بود.

اگر مازاد نقدینگی در بازار خودرو جذب نمی شد، به جایی می رفت که تعداد عرضه کمتر باشد یا می توانست به بازار مسکن برود و در آن حالت، متوسط قیمت هر متر مربع مسکن تهران به جای 30 میلیون تومان به 250 میلیون تومان می رسید.

به غیر از این که دولت باید انضباط پولی را رعایت می کرد ولی عاقلانه این بود که این نقدینگی را به «بازار خودرو» هدایت کنند که بازار بی اثری در معیشت مردم است. در حالی که متاسفانه بخش بزرگی از این نقدینگی را به سمت بازار مسکن و مواد غذایی هدایت کردند که جزو کالاهای اساسی هستند.

* در اینجا جنابعالی از افزایش قیمت خودرو به جای افزایش قیمت مسکن و مواد غذایی دفاع می کنید ولی پیش از این گفتید که افزایش قیمت خودرو، در گام بعدی بر تورم تاثیر می گذارد.

- اگر این اتفاق رخ می داد بهتر بود. میزان تولید خودرو، باید به دو دلیل کاهش پیدا می کرد. اول این که تولید خودرو، نیاز به نقدینگی زیادی داشت و برای این که این نقدینگی تامین شود به بانک ها دستور داده شد که به طور مستمر پول چاپ کنند.

میزان بدهی شرکت های خودرو سازی ایران در مدت دو، سه سال اخیر، چند برابر شده و این افزایش بدهی یعنی تورم. صنعت خودرو سازی ایران، صنعت پول خواری است و ما باید میزان تولید خودرو را پایین می آوردیم. اگر میزان تولید را پایین می آوریم، نیاز نبود منابع بانکی را به این صنعت تزریق کنیم.

نکته دوم این است که اگر میزان تولید خودرو کمتر می شد، وضع آن بدتر می شد و تورم بخشی را متاثر می کرد. برای مثال، خرید ملک در پردیس تهران، بیش از نرخ تورم بازدهی دارد ولی در این حالت، یک فرد به جای خرید مسکن، خودرو می خرید و نگهداری می کرد.

نگهداری خودرو هم، در این حالت، اِشکال نداشت. چرا که خودرو، کالای معیشتی نیست ولی مسکن، کالای معیشتی بوده و مواد غذایی، کالای معیشتی است، یعنی نه تنها بازار خودرو را مدیریت نکردند بلکه همه بازارها را دچار بحران کردند.

* در چند سال اخیر، خودرو، مسکن و طلا به کالاهای سرمایه ای تبدیل شدند و جنبه مصرفی در اولویت نبود.

- ما باید موج تورم را به سمت کالاهایی ببریم که در زندگی مردم، از اثر معیشتی کمتری برخوردار هستند.

* از نظر شما این طور نیست که همه بازارها به طور دوره ای افزایش قیمت پیدا می کنند و در نتیجه سرمایه ها در هر دوره وارد یک بازار می شود؟

- اگر به جای سرکوب قیمت،  شرکت خودرو سازی این پول را می گرفت، دولت می توانست به طور موقت میزان مالیات از خودرو سازان را از 25 درصد به 50 درصد افزایش بدهد، یعنی دولت نیمی از سود را به عنوان مالیات برمی داشت و در نتیجه کسری بودجه دولت کاهش پیدا می کرد.

در این حالت، حداقل دولت، خودروساز را مکلف می کرد که تسهیلات بانکی اخذ شده را پس بدهد تا پایه پولی کاهش پیدا کند. با این نوع کارها، تورم به این نقطه فعلی نمی رسید. در حالی که ما در بازار خودرو و در مدت دو سال، بیش از 1100 درصد تورم داشته ایم.

* آقای میرخانی، دبیر سابق انجمن خودرو سازان می گفت در دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد، چندین هزار نفر به صورت توصیه ای در شرکت های خودرو سازی مشغول به کار شدند. 

به هر صورت، این نوع افزایش تعداد نیروی کار، هزینه تمام شده تولید را بالا می برد و این هزینه به جامعه تحمیل می شود. بخشی از التهابات بازار خودرو در این نوع مسائل ریشه دارد. جنابعالی نسبت به این موضوع، چه نظری دارید؟

- دقیقاً درست است و ما به غیر از قیمت فروش سرکوب شده، سه معضل در حوزه بهای تمام شده داریم. معضل اول، نیروی انسانی مازاد است. البته همین الان شرکت های ایران خودرو و سایپا، جذب نیرو دارند.

نکته دوم، سایت های تولید خودرو در شهرستان های مختلف است و تاسیس این سایت ها مربوط به دوره آقای احمدی نژاد است. این سایت ها، هزینه های لجستیک تولید شرکت های خودرو سازی را به شدت بالا برده اند و در هر خودرو، تا حدود 10 تا 12 میلیون تومان، هزینه لجستیک تحمیل می شود.

موضوع سوم، بحث خودکفایی است. ما تعداد زیادی از قطعات خودرو را در داخل کشور تولید می کنیم ولی این کار، اقتصادی نیست.

* در خرداد 1398 آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهور، به آقای رحمانی (وزیر صنعت و معدن) برای تدوین قیمت گذاری خودرو دستور داد. همچنین ایشان از آن وزیر خواست که برای ساماندهی تقاضای واقعی خودرو و افزایش تولید خودرو اقدام کند.

در سال 1399 آقای رحمانی از وزارت برکنار شد. آقای روحانی، رئیس جمهور وقت، در حکم سرپرستی وزارتخانه به آقای «مدرس خیابانی»، بر ساماندهی بازار خودرو تاکید کرد.

با آن برکناری و منصوب کردن سرپرست برای وزارتخانه، آیا تغییر خاصی ایجاد نشد و همان وضعیت دوره آقای رحمانی ادامه پیدا کرد؟

- آقای مدرس خیابانی، اصلاً نمی توانست این مشکل را حل کند و البته آقای رحمانی نیز که وزیر بود، نمی توانست. این وضع نشان می دهد که آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهور، حاضر نبود بپذیرد که عامل تورم، دولت است و نه خودروساز.

وقتی که ما نقدینگی نداریم، آقای جهانگیری نباید برای افزایش تیراژ تولید خودرو دستور می داد بلکه باید دستور کاهش تیراژ تولید می داد، یعنی مسیر برعکس طی شده .

* در عمل تیراژ تولید خودرو در سال 1399 هم، کمتر از یک میلیون خودرو بوده و مجموعاً 991 هزار خودرو تولید شد یعنی افزایش شدیدی در تولید خودرو نسبت به سال 1398 نداشته ایم.

- همین مقدار افزایش تولید خودرو در سال 1399 هم اشتباه بوده و اگر فرضاً 2 میلیون خودرو تولید می کردند، الان باید مثلاً یک کیلو گوجه فرنگی را با قیمت 200 هزار تومان می خریدیم.

* یعنی به نظر شما، افزایش تیراژ تولید خودرو باعث افزایش قیمت همه اقلام می شد؟

-بله. باعث افزایش نرخ تورم کشور می شد کما این که تا الان نیز، این طور بوده. چرا که افزایش تیراژ تولید خودرو، از محل تسهیلات بانکی بود. تسهیلات بانکی یعنی انتشار بیش از حد دوباره پول و افزایش سرعت نقدینگی.

* وقتی به صورت پیش فروش انجام شود شرکت های خودرو سازی می توانند منابع لازم را از مشتریان خودشان تامین کنند و نیاز به وام نباشد.

- همین الان نیز، شرکت های خودرو سازی این کار را انجام می دهند. این شرکت ها دو بار تا مرز ورشکستگی رفته اند و 10 برابر سرمایه خودشان ضرر داده اند. در این مدت، شرکت های خودرو سازی باید گران فروشی می کردند یا این که بحران را تحمل کنند.

الان هم، این شرکت ها «بازی پانزی» انجام می دهند. بازی پانزی یعنی این که از نفر دوم پول بگیرند و به نفر اول سود بدهند و بعداً از نفر سوم پول بگیرند و سود نفر دوم را بدهند.

وقتی که ما وسط بازی پانزی هستیم، نباید تیراژ تولید خودرو را زیاد کنیم. در این حالت، ما باید ساختار مالی را اصلاح کنیم.

بر این اساس اعتقاد دارم آقای جهانگیری که نمی خواسته مسئولیت خودش را در بروز مشکلات موجود قبول کند، این طور صحبت کرده است.

* در سال 1397 که آقای رحمانی گزینه پیشنهادی دولت برای وزارت صنعت و معدن بود، در جلسه ای با حضور آقای شافعی (رئیس اتاق بازرگانی و صنایع ایران)، اعلام کرده بود در صورت اخذ رای اعتماد مجلس، اتاق های فکر ایجاد کرده و همه تصمیمات مهم با مشورت اتاق های فکر بخش های تولید و بازرگانی گرفته می شود. اخیراً آقای مازیار بیگلو، دبیر انجمن قطعه سازان ایران گفته که نمی دانم طرح قرعه کشی از کجا آمد ولی 99 درصد اعضای اتاق فکر با آن مخالف بودند.

البته شورای رقابت، ایده طرح قرعه کشی خودرو را ارائه کرده و آقای شیوا رئیس این شورا گفته که قرعه کشی، یک روش عادلانه بوده و بهترین راه برای مدیریت نابسامانی بازار خودرو است.

به نظر شما، چرا جنبه عدالت اهمیت پیدا کرده و ثبت نام راحت افراد در اولویت قرار گرفته است؟

- در قرعه کشی، بحث عدالت اصلاً مطرح نیست و به نظر من، آقای شیوا به دنبال عدالت نیست. اگر عدالت مطرح بود ما باید نگران مردم سیستان و بلوچستان می بودیم و نه نگران فروش خودروهای نسبتاً گران قیمت.

اساساً قرعه کشی خودرو، تنزل اعتراض مردم نسبت به فساد و ناکارآمدی مدیریتی اقتصاد، به بد شانسی است. تا دیروز، مردم از این موضوع شاکی بودند که چرا این کشور این طور اداره می شود ولی امروز مردم به خودشان فحش می دهند که هیچوقت در زندگی شانس نداشته و مثلاً نتوانسته اند 300 میلیون تومان رانت کسب کنند.

* در سال 1394 کمپین نه به خرید خودروی صفر کیلومتر ایرانی در اعتراض به قیمت بالا و کیفیت پایین خودروهای داخلی به راه افتاد. دولت آقای روحانی، مشوق هایی را  در نظر گرفت تا این صنعت رونق بگیرد. برخی افراد محبوب در جامعه مثل آقای علی کریمی (فوتبالیست) به این کمپین پیوسته بودند و آن را تبلیغ می کردند.

در آن زمان، تیراز تولید به خاطر این کمپین به شدت کاهش پیدا کرد ولی در حال حاضر در هر قرعه کشی، صدها هزار نفر ثبت نام می کنند. چه تحولی اتفاق افتاده که از آن وضعیت قبلی تحریم خرید خودرو به وضعیت فعلی رسیده ایم؟

- دلیل آن، این است که یک مسابقه لاتاری وجود دارد و نیاز نیست افراد ثبت نام کننده، آورده نقدی داشته باشند. اگر افراد ثبت نام کننده در قرعه کشی انتخاب شوند، فرضاً چیزی در حد 100 میلیون تومان سود می کنند.

حداقل می گفتند برای ثبت نام، هر فرد باید 500 هزار تومان پرداخت کند. در این صورت، اینقدر ثبت نام هم اتفاق نمی افتاد. این 500 هزار تومان نیز می توانست به خزانه دولت واریز شود. با این نوع شرط گذاشتن، یک نفر نمی توانست فرضاً برای 20 قرعه کشی ثبت نام کند.

* برخی اقتصاددانان ایرانی می گویند ریشه نابسامانی در حجم بالای نقدینگی بوده و راه حل هم، تولید انبوه خودرو است. همچنین آنها می گویند قرعه کشی برای یک دوره مقطعی و کوتاه مدت بوده و برای شرایط اضطرار است.

جنابعالی ظاهرا چنین استدلالی را قبول ندارید مخصوصاً در مورد تولید انبوه خودرو. درست است؟

- من از اساس با این صحبت مخالف هستم. برای این که افزایش تیراژ تولید خودرو، نیازمند نقدینگی جدید است. نقدینگی جدید هم، دوباره سیلاب ایجاد می کند.

نکته دوم این است که سطح عمومی قیمت ها، سطح تقاضا را تعیین می کند. در سال 1400، قدرت خرید یک ایرانی نسبت به سال 1396 حداقل 50 درصد کاهش پیدا کرده است.

وقتی که هر فرد ایرانی 50 درصد از قدرت خرید خودش را از دست داده، چگونه می خواهیم یک میلیون و 500 هزار خودرو را در سال بفروشیم. در همان سالی که یک میلیون و 500 هزار خودرو فروخته شده، برای بیش از 900 هزار خودرو، تسهیلات بانکی اخذ شده بود.

به دلیل این که ما افزایش تورم داشته ایم، داد هیچکس در نیامده و به محض این که تورم کنترل شود، بازار خودرو قفل می شود.

* در سال 1399 و در یکی از قرعه کشی های سایپا 505 هزار نفر ثبت نام کرده و 504 هزار نفر واجد شرایط قرعه کشی بوده اند ولی 15 هزار خودرو عرضه می شود.  در همه قرعه کشی ها، تعداد ثبت نام کنندگان نسبت به خودروهایی که عرضه خواهد شد، چندین برابراست.

اگر همین وضعیت در قرعه کشی ها ادامه پیدا کند، اوضاع نابسامان این بازار و بحث مدیریت بازار چگونه خواهد شد؟

- قرعه کشی به حل مشکل ما کمک نمی کند و البته تعداد ثبت نام کنندگان در قرعه کشی، نباید ما را فریب بدهد. چرا که همه آنها خریدار نیستند یعنی همه آن 500 هزار ثبت نام کننده، خریدار نیستند.

* به نظر می رسد بخشی از ثبت نام کنندگان در قرعه کشی خودرو، همان افرادی هستند که امید به انتخاب شدن در قرعه کشی دارند تا امتیاز خودشان را بفروشند و کد ملی را اجاره می دهند.

- مردم عادی هم در این قرعه کشی ها شرکت می کنند. البته هر آدم عاقلی باید در این قرعه کشی ها ثبت نام کند. چرا که این قرعه کشی، قرعه کشی رانت و قرعه کشی اقبال است و هر فردی می تواند به دنبال 100 یا 200 میلیون تومان پول برود.

الان حقوق پایه در کشور ما 40 میلیون تومان در سال است. در این حالت، افراد جامعه ما، چرا در قرعه کشی ثبت نام نکنند. به دلیل این که این افراد می توانند به طور یک جا، به اندازه چند سال حقوق خودشان پول دریافت کنند.

* بر اساس نتایج هیجدهمین قرعه کشی که 13 تیر 1400 توسط شرکت ایران خودرو انجام شد، تعداد 3 میلیون و 498 هزار نفر واجد شرایط شناخته شدند. این دوره از  قرعه کشی فقط برای فروش 26 هزار خودرو بوده.

اگر بحث گرفتن رانت مطرح است، چرا تعداد ثبت نام کنندگان در حد 3.6 میلیون نفر بوده و بیش تر نیست؟

- به دلیل این که بقیه افراد جامعه ما باور ندارند در این قرعه کشی برنده می شوند. مردم باور ندارند و می گویند این قرعه کشی ها فاسد است. موضوع این است که ساختار اجتماعی حاکمیتی و دولتی در ایران، سرمایه اجتماعی خودش را از دست داده است.

* برای ثبت نام در قرعه کشی خرید خودرو، محدودیت هایی در نظر گرفته شده. از طرفی، خودرو سازان وعده داده اند که تیراژ تولید را در سال 1400 افزایش می دهند. آیا افزایش تولید خودرو، لزوماً منجر به افزایش تورم کُل کشور می شود؟

- بعضی محدودیت ها برای شرکت در قرعه کشی در نظر گرفته شده  ولی مردم، بی اعتماد هستند. در عین حال، نحوه افزایش تیراژ تولید خودرو، مهم است، یعنی نحوه تامین نقدینگی برای افزایش تیراژ، اهمیت دارد که چگونه می خواهد تامین شود.

اگر افزایش تیراژ تولید خودرو، از طریق دریافت تسهیلات بانکی باشد، منجر به تورم می شود و اگر مسائل بین المللی کشورمان حل شود، می توان از کشورهای دیگر، مواد اولیه را با هزینه کمتر وارد کرد.

* در حال حاضر، در قالب قرعه کشی خودرو، پیش فروش انجام شده و پول دریافت می شود. اگر از این طریق تیراژ تولید افزایش پیدا کند، به نظرتان چطور است؟

- در همین حالت فعلی، همه پول را از متقاضیان دریافت نمی کنند و با این پول، خودروی نفر قبلی را تولید کرده و تحویل می دهند. فردی که در قرعه کشی برنده می شود یک سال بعد، خودرو را دریافت می کند و با پول این فرد، قطعات مورد نیاز خودروی او را نمی خرند.

* در وضعیت فعلی که قرعه کشی برقرار است و خودرو سازان وعده افزایش تولید خودرو داده اند، چه روشی یا چه سازوکار اصلاحی باید در پیش گرفته شود که آسیب کمتری بزند؟

- تنها کاری که در شرایط موجود می شود انجام داد که آسیب ها را کم کند، رها سازی قیمت است. این کار، تنها راهکار قابل دفاع بوده و نتیجه آن، حداقل این است که دولت می تواند از این طریق، درآمد مالیاتی داشته باشد.

* بعد هم این پول به خودروساز نرسد و فقط به دولت برسد؟

- این پول باید شفاف شود و حتی اگر به خودروساز هم برسد، درآمد آن شفاف می شود و بعداً دولت می تواند از آن درآمد شفاف، مالیات بگیرد.