با توجه به شرایط اقتصادی و تجاری در دنیای رقابتی امروز می‌توان گفت صنعت خودرو و قطعه‌سازی ایران برای بقای خود به قابلیت‌های رقابتی بالایی نیاز دارد و این قابلیت‌ها در پرتو سیاست‌هایی باید به وجود آیند که ما را به بازارهای جهانی مرتبط‌سازد. بدیهی است كه این هدف هنگامی محقق می‌شود که خودروسازی و قطعه‌سازی ایران بتواند در اندازه مقیاس جهانی تولید یعنی حداقل یک میلیون دستگاه خودرو ظاهر شود. در دنیا سالانه بیش از یك هزار و 500 میلیارد دلار تجارت در حوزه قطعه‌سازی وجود دارد كه سهم ایران از این بازار حدود 15 میلیارد دلار تخمین زده شده است. بازار منطقه آسیا و اقیانوسیه از لحاظ رشد بزرگ‌ترین بازار‌ها در این صنعت هستند و حدود 10 در صد تقاضای قطعات را شامل می‌شوند. گفته می‌شود 80 در صد كیفیت خودرو به كیفیت قطعات تشكیل دهنده آن وابسته است و اینكه ایران جزو كشور‌های برتر دارای پتانسیل در زمینه صنعت قطعه‌سازی در سطح دنیا به شمار می‌رود. تیراژ میلیونی تولید اگرچه از نظر اقتصادی شرط لازم برای حضور در شبکه‌های جهانی است اما شرط کافی برای جهانی شدن، توسعه و بهبود کیفیت، متنوع‌سازی محصول و ایجاد مزیت‌های رقابتی پایدار توام با کاهش مستمر قیمت می‌باشد. از جمله مهم‌ترین تحولات صنعت خودرو‌سازی و قطعه‌سازی در سال‌های اخیر می‌توان به ادغام‌های وسیع و اتحاد‌های استراتژیك عمیق در این صنعت اشاره كرد به نحوی كه گفته شده 6 خودروساز بزرگ جهانی (G6) مالك برند،80 درصد مونتاژ خودروهای سبك را در اختیار گرفته‎اند (شامل گروه‌های جنرال موتورز، دایملركرایسلر، فورد،‌ تویوتا، فولكس‎واگن و رنو). با احتساب چهار خودروساز دیگر (هوندا، پژوسیتروئن، دوو و ب. ام. و)، این میزان به 95 درصد افزایش می‎یابد كه گروه G10 را تشكیل می‎دهند. با وجود ادغام خودروسازان و رشد ظرفیت، ضروری است صنعت خودرو‌سازی و قطعه‌سازی كشورمان نیز زمینه اتحاد استراتژیك با صنایع بزرگ دنیا را فراهم كند. چراكه با این روند ضمن فراهم شدن شرایط انتقال دانش و فناوری، بهبود كیفی در صنعت صورت گرفته و زمینه توسعه بازارهای صادراتی و پایداری كسب و كار صنعت خودرو كشور بیش از گذشته فراهم خواهد شد. ظرفیت‌های بالقوه مناسب و جایگاه فعلی ایران در صنعت خودرو‌سازی جهانی (رده 13 جهانی) و نیز مزیت‌های مناسب صنعت قطعه‌سازی كشور می‌تواند پتانسیل‌های مناسبی را برای اتحاد‌های راهبردی فراهم‌سازد ضمن اینكه باید توجه داشت كه این وضعیت در صنعت قطعه‌سازی نیز به چشم می‌خورد، ظهور ابر تامین‎كنندگان از طریق ادغام و تصاحب قطعه‎سازان بزرگ منجر به كاهش چشمگیر تامین‎كنندگان رده اول صنایع خودرو‌سازی به تعداد محدودی ابر تامین‎كننده و نیز كاهش هزاران تامین‎كننده رده دوم به چندصد تامین‌کننده شده است. بنابراین ضروری است كه ساماندهی‌های لازم در صنعت قطعه‌سازی كشور نیز در زمان مناسب و با تدابیری منطقی برای پشتیبانی از این رویداد‌های جهانی صورت گیرد. شعار امروز دنیا این است كه «یا شبكه یا هیچ چیز!» Networking or Not Working بنابراین دیگر، فعالیت‌های منفرد، نمی‌توانند متضمن توسعه اقتصادی در صنایع مختلف از جمله صنعت قطعه‌سازی باشند. انگیزه اصلی در شبكه‌سازی صنعت خودرو و قطعه‌سازی این است كه به هم‌افزایی برسیم و این كار هم مستلزم مبادله نیروی انسانی، دانش و‌ تكنولوژی است. توجه به تغییر نقش‌ها در عصر كنونی و ضرورت ساماندهی و باز مهندسی وظایف در زنجیره ارزش‌آفرینی خودروسازی و قطعه‌سازی، از قطعه‌سازان رده سوم تا شركت خودروساز، در هر یك از فرآیندهای این زنجیره باید مورد تاكید قرار گیرد. به عنوان مثال امروزه خودروساز از طراحی خودرو تا ارتباط با مشتری را هدایت می‌كند. تامین‌كنندگان رده اول سیستم‌ها را تامین و بر زنجیره تامین مدیریت می‌كنند. ‌سازندگان رده دوم، خدمات نوآوری و فناوری ماژول‌ها را تامین می‌كنند و رده سومی‌ها مواد اولیه را فراهم كرده و فرآیند تولید قطعه را انجام می‌دهند. بنابراین شرط موفقیت این است كه تمام دست‌اندركاران این زنجیره نقش خود را به درستی ایفا نمایند تا در جریان زنجیره اختلالی ایجاد نگردد. در این راستا می‌توان گفت كه رقابت توام با تعامل و همكاری،‌ شرط لازم و كافی در توسعه صنعت قطعه‌سازی است. كشورمان برای موفقیت در بازارهای داخلی و خارجی احتیاج به ایجاد رقابت و همكاری دارد كه هر دو آن هم‌‌اكنون در ساختار صنعت قطعه‌سازی كشور موجود است. در دنیا اصطلاحا می‌گویند، رقابت برای همكاری و همكاری برای رقابت. هر یك بدون دیگری ناكارآمد است. بنابراین تمركز راهبرد‌های توسعه صنعت خودرو و متعاقب آن قطعه‌سازی باید مبتنی بر اصل توسعه رقابت توام با تعامل و همكاری باشد. دیدگاه منبع یابی جهانی و جهانی‌سازی زنجیره تامین در صنعت خودرو و قطعه‌سازی از یک طرف و تقویت رابطه با تامین‌کنندگان کلیدی و راهبردی در راستای کسب مزیت رقابتی از محورهای اصلی و راهبردی تامین خودروسازان جهانی است. از نگاه زنجیره تامین، آینده صنعت خودرو و قطعه‌سازی ایران نیز در توسعه و تقویت دیدگاه فوق و جهت‌گیری استراتژیک به آن سمت می‌باشد. بنابراین تغییر و تحولات اخیر در سطح صنعت و تجارت کشور حرکت در این جهت را تسهیل و اهمیت این موضوع را بیش از پیش كرده است. در این میان ترکیه به عنوان کشور همسایه، با توجه به موقعیت استراتژیک آن و روند رشد توسعه صنعت قطعه‌سازی در این كشور، در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های قطعه‌سازی و زنجیره تامین خودروسازان جهانی می‌باشد. از این رو این کشور یکی از بهترین گزینه‌ها برای ایجاد پایگاه خارجی زنجیره تامین صنعت خودرو ایران در منطقه اروپا و CIS بوده و می‌تواند به عنوان دروازه ورود و اتصال زنجیره تامین صنعت خودرو ایران به صنعت خودروی جهانی باشد. در این راستا لازم است متولیان صنعت خودرو‌سازی كشور اعم از بخش حاكمیتی و نیز واحد‌های مختلف كسب و كار زمینه توسعه ارتباط با خودرو‌سازان بزرگ و جهانی‌سازی تولید و تجارت در این صنعت را فراهم آورند و با برقراری ارتباط موثر با شبكه‌های تامین جهانی در این صنعت راه ورود صنعت خودرو و قطعه‌سازی ایران را به بازار‌های بین‌المللی هموار نمایند. همچنین برای توسعه صنعت قطعه‌سازی كشور به خصوص در سال‌جاری كه با محوریت «تولید ملی حمایت از كار و سرمایه» مطرح شده است نیاز به «اقدامات توان‌افزا» داریم، دانشی‌كردن فعالیت‌ها و برنامه‌ها، ارتقای مستمر كیفیت و نهادینه كردن نهضت كاهش قیمت تمام شده در این صنعت الزامی است. الگو‌های توسعه مبتنی بر منابع در دنیای كنونی منسوخ شده و جای خود را به توسعه مبتنی بر دانش، خلاقیت نوآوری و فناوری داده بنابراین تدوین برنامه توسعه برای صنعت خودرو و قطعه‌سازی بدون توجه به این موضوع اهمیت ندارد. به دنبال مواردی كه به آن اشاره شد، از جمله الزامات و راهبرد‌های پیشنهادی جهت توسعه و توانمند‌سازی صنعت قطعه‌سازی كشور می‌توان به بهره‌گیری از روش‌های نوین تولید و نیز رویكردهای استاندارد‌سازی، مشترك‌سازی برای رسیدن به تولید با مقیاس اقتصادی توام با ایجاد تنوع در محصولات در تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان اشاره كرد. همچنین كاهش زمان و هزینه‌های طراحی و تولید محصولات و زمینه‌سازی افزایش رقابت‌پذیری در صنعت، لزوم رشد مقیاس برای قطعه‌سازان كشور و جهت‌گیری برای توسعه ظرفیت‌های كاری،‌ تجدید سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه دانش و فناوری جهت بومی‌سازی صنعت قطعه‌سازی كشور نقش بسزایی دارد. از دیگر الزامات توسعه صنعت قطعه‌سازی كشور می‌توان به جبران كمبود‌ها و كاستی‌ها با حمایت از تولید داخلی ، كار و سرمایه ایرانی،‌ تمركز بر توسعه و ارتقای كیفیت محصولات و قطعات تولیدی و اجتناب از كپی‌برداری و توزیع و فروش اقلام بی‌كیفیت اشاره كرد. در این راستا با زمینه‌سازی برای اتصال به شبكه‌های تامین، تولید و توزیع جهانی، توجه به توسعه دانش فنی و فناوری تولید قطعات الكترونیك در كشور با توجه به ماهیت خودرو‌های نسل آینده و توسعه و تقویت شبکه یکپارچه صنایع خودروسازی و برنامه‌ریزی برای تبدیل شدن به پایگاه ارزان و با كیفیت تولید خودرو با تمرکز بر صنعت قطعه‌سازی در كشور می‌توان این صنعت را توانمند ساخت. از سوی دیگر به كارگیری استراتژی بازار در مقابل بازار (بازار داخلی در مقابل سهمی از بازار خارجی)، تلاش برای افزایش صادرات و حضور در بازارهای جهانی خودرو و قطعات مربوطه ، ساماندهی فروشگاه‌های خرده فروشی قطعات و لوازم یدكی در بازار و تشكیل و توسعه شهرك‌های تخصصی قطعه‌سازی با دیگر كشور‌ها می‌توان صنعت قطعه‌سازی كشور را رونق بخشید. در خاتمه انتظار می‌رود صنعت خودرو و نیز صنعت قطعه‌سازی كشور با اتحاد و هم افزایی و با برنامه‌ریزی اصولی و همفكری همه ذی‌نفعان به صنعتی پویا و مدرن تبدیل شود تا سال آینده شاهد تحقق بیشتر علایم و نشانه‌های موفقیت در این صنعت باشیم. *رییس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی