به گزارش «پرشین خودرو»، براساس تحقیقات انجام شده از سوی مرکز تحقیقات سرطان، بنزن ازجمله ترکیباتی است که در فهرست خطرناک ترین مواد سرطان زا قرار دارد. این در حالی است که براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست ذرات با قطر کمتر از 2.5 میکرون ـ که بنزن و مواد آروماتیک هم در این گروه قرار می گیرند ـ از مهم ترین عوامل ایجاد آلودگی هوا در کلانشهرها هستند. از این رو سازمان حفاظت محیط زیست با هدف کاهش آلودگی هوا و حفظ سلامت مردم، اصلاح سوخت توزیعی در کشور و توزیع سوخت استاندارد یورو4 را در دستور کار خود قرار داده است. بدون تردید بهبود کیفیت سوخت خودروها اعم از بنزین و گازوئیل در بهبود شرایط کیفی هوای کلانشهرها و در نتیجه سلامت ساکنان این شهرها نقش بسیار مهمی دارد.
 
پیش به سوی یورو 4 
براساس مصوبه هیات وزیران توزیع بنزین با استاندارد یورو 4 در تبریز از ابتدای مرداد امسال، در اصفهان و شیراز از ابتدای مهر امسال و در شهرهای اهواز و مشهد از ابتدای آذر صورت گرفته است. براساس همین خبر توزیع بنزین با استاندارد یورو 4 در شهرهای اراک، کرج و تهران نیز اجرایی شده است.
علی احسان نظربیگی، مدیر گروه ارزیابی های تخصصی نفت خام و فرآورده ها در پژوهشگاه صنعت نفت در گفت وگو با جام جم می گوید: بنزین و گازوئیل از پرمصرف ترین سوخت هاست. بر همین اساس روز به روز تلاش می شود استانداردهایی که درباره سوخت مورد نیاز خودروها در نظر گرفته می شود مورد بازنگری قرار گیرد تا استانداردهای سختگیرانه تری برای بنزین و گازوئیل به عنوان سوخت مصرفی خودروهای درون شهری و برون شهری اعمال شود. هدف از در نظر گرفتن استانداردهای سختگیرانه این است که در نهایت مصرف این سوخت ها برای بشر و محیط زیست با آلودگی کمتری همراه باشد.
استانداردهای آلایندگی یورو (از یک تا 6) حداکثر مقدار مجاز برای انتشار گازهای آلاینده ناشی از سوخت بنزین و گازوئیل را تعریف می کند. نظر بیگی با اعلام این موضوع می افزاید: افزایش عدد یورو در استاندارد سوخت به معنی اعمال سختگیری های بیشتر است. وقتی بنزین و گازوئیل در موتور خودرو می سوزد گاز خروجی از لوله اگزوز خودرو می تواند موجب آلودگی محیط شود. هر چه فرآیند تصفیه سوخت بهتر انجام شده باشد مواد ناخالص بیشتری از ترکیب سوخت حذف می شود و بر این اساس استاندارد سوخت بالاتر خواهد بود.
 
ملاک ها چیست؟
نظر بیگی با اشاره به ویژگی های مهمی که درباره سوخت بنزین مورد توجه است این طور توضیح می دهد: یکی از این مشخصه ها عدد اکتان است. در استانداردهای قبلی عدد اکتان پایین تر بود، اما در استانداردهای جدید عدد اکتان بالاتر مطرح است. یعنی هرچه عدد اکتان سوخت مصرفی در خودروها بالاتر باشد این سوخت از استاندارد بالاتری برخوردار است.
در کشور ما استاندارد یورو 4 به عنوان استاندارد مطلوب مطرح است. در بیشتر پالایشگاه های کشور براساس استاندارد یورو 4 سوخت تولید می شود در بعضی پالایشگاه هایی که هنوز موفق به تولید سوخت با استاندارد یورو 4 نشده اند طرح هایی برای تولید سوخت مطابق با استاندارد یورو 4 مطرح شده است. براساس استاندارد یورو 4، عدد اکتان بنزین باید بین 91 تا 95 باشد. عدد اکتان نشان دهنده آرام سوزی و خشک سوزی سوخت مصرفی است.
مشخصه ای که در اعمال استاندارد برای سوخت مصرفی در خودروها مورد توجه است مقدار بنزن موجود در سوخت است. بنزن ماده ای سرطان زا و بسیار خطرناک است. براساس استاندارد یورو 4 میزان بنزن مجاز در سوخت بنزین حداکثر یک درصد است.
به گفته مدیر گروه ارزیابی های تخصصی نفت خام و فرآورده ها، یکی از مشخصات و ویژگی هایی که در سوخت بنزین حد مجازی برای آن در نظر گرفته شده مواد آروماتیک و حلقوی است که براساس استاندارد یورو 4 مقدار مجاز در نظر گرفته شده برای این گروه از ترکیبات حداکثر 35 درصد است. الفین از دیگر ترکیبات شیمیایی است که برای آن محدوده استانداردی در نظر گرفته شده است. در بنزین با استاندارد یورو 4 حداکثر 18 درصد الفین به عنوان حد مجاز در نظر گرفته شده است.
از دیگر ویژگی های بسیار مهم برای سوخت بنزین مصرفی در خودرو ها میزان گوگرد موجود در آن است که براساس استاندارد یورو 4 میزان گوگرد نباید بیش از 50ppm باشد: (ppm واحد در یک میلیون). این در حالی است که در استانداردهای قبلی میزان مجاز در نظر گرفته شده برای گوگرد موجود در سوخت خودرو ها 100 تا 200 یا حتی 600ppm در نظر گرفته می شد. استاندارد یورو 4 از جمله استانداردهای سختگیرانه است که در تعیین این استاندارد حد مجاز در نظر گرفته شده برای بسیاری از ترکیبات بیماری زا که به افزایش آلودگی در شهرهای بزرگ منجر می شود تغییر پیدا کرده است.
نظر بیگی معتقد است در مورد سوخت گازوئیل سختگیری ها در مقایسه با سوخت بنزین به مراتب کمتر است. زیرا بیشتر خودروهایی که در محدوده شهرها تردد می کنند بنزین سوز هستند. یکی از مهم ترین ویژگی های مورد نظر برای گازوئیل میزان سولفور موجود در سوخت است که براساس استاندارد یورو 4 میزان سولفور موجود در گازوئیل نباید بیش از 50ppm باشد. مشخصه های دیگری نیز در تعیین استاندارد برای گازوئیل مورد توجه است که در مقایسه از اهمیت کمتری برخوردار است.
 
روزی 70 میلیون لیتر بنزین
در ایران هر روز بیش از 70 میلیون لیتر بنزین مصرف می شود. نظر بیگی با اعلام این خبر می افزاید: میزان بنزین مصرفی در شهر تهران حدود 15 تا 20 میلیون لیتر در روز برآورد شده است که معادل بنزین مصرفی در 15 استان است. این در حالی است که در زمان تعطیلات و با آغاز فصل سفر، مصرف بنزین افزایش پیدا می کند. به این ترتیب هر روز حجم زیادی از مواد آلاینده وارد محیط زیست می شود. بنزن، گوگرد و مواد آروماتیک مهم ترین آلاینده هایی است که بسیار خطرناک و سرطان زا بوده و می تواند سلامت شهروندان را به خطر اندازد. از این روصنعت نفت و پالایشگاه در تلاش هستند از توان خود برای تولید بنزین مطابق با استاندارد یورو 4 بهره گیرند. البته بسیاری از پالایشگاه ها اکنون براساس استاندارد یورو 4 بنزین تولید می کنند و بعضی از پالایشگاه ها نیز در حال نصب تجهیزات هستند تا بتوانند به این استاندارد دست پیدا کنند.
به گفته این پژوهشگر، مهم ترین آلاینده هایی که در نتیجه سوختن بنزین در خودروها وارد محیط زیست می شود عبارتند از دی اکسیدگوگرد، اکسیدهای کربن، گوگرد و نیتروژن، ترکیبات حلقوی و بنزن. این ترکیبات وارد محیط زیست شده و پیامدهایی به همراه دارد که مهم ترین این پیامدها آلودگی هواست. باید توجه داشت که فقط توجه به استانداردسازی سوخت کفایت نمی کند، بلکه باید این استانداردسازی در فرآیند تولید خودروهای جدید نیز مورد توجه قرار گیرد. بخشی از آلاینده ها در نتیجه ناقص سوزی سوخت در موتور خودرو ایجاد می شود. به عبارت دیگر باید موتور خودرو با سوخت مصرفی تطابق داشته باشد، زیرا در غیر این صورت موتور خودرو درست کار نمی کند و همچنان شاهد انتشار بیش از اندازه آلاینده ها در محیط خواهیم بود.

 
کاهش آلودگی هوا نیازمند همکاری است
کاهش آلودگی هوا و پیامدهای آن هدفی است که دستیابی به آن مستلزم همکاری سازمان ها و نهادهای مختلف است. دکتر نظر بیگی ضمن تاکید بر این ضرورت می گوید: یکی از این نهادها وزارت نفت است که وظیفه تولید بنزین و سوخت مناسب و رعایت استانداردهای بین المللی در تولید سوخت را بر عهده دارد. خودروسازها از دیگر سازمان هایی هستند که در رسیدن به این هدف نقش مهمی ایفا می کنند. خودروسازها باید خودروهایی با موتور مناسب تولید کنند. خودروهای جدید باید مجهز به موتوری باشد که بتواند با بنزین استاندارد یورو 4 کار کند. اگر در موتور خودرو اشکالات یا نواقصی وجود داشته باشد نمی تواند با این سوخت کار کند. برای خودروهای قدیمی که موتورشان با این سوخت سازگاری ندارد می توان از مبدل های کاتالیستی استفاده کرد که روی اگزوز خودرو قرار می گیرد و گازهای آلاینده را تصفیه می کند. توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی از دیگر راهکارهایی است که می تواند مسیر رسیدن به این هدف را هموار سازد. باید توجه کرد عامه مردم نیز نباید چنین تصور کنند که در محقق شدن این هدف نقشی ندارد. آنها می توانند با همکاری در زمینه های مختلف، محیط زیست را از این معضل نجات دهند.

 
بنزین بدون رنگ است

شاید بسیاری تصور کنند رنگ بنزین می تواند شاخصی برای شناسایی نوع و استاندارد بنزین تولید شده باشد، اما جالب است بدانید رنگ بنزین هیچ اثری در تعیین نوع استاندارد آن ندارد. اساسا بنزین بدون رنگ است و تولیدکنندگان با هدف ارزیابی بنزین تولید شده در پالایشگاه به آن رنگدانه اضافه می کنند. بنابراین ممکن است حتی بنزین یورو 4 براساس انتخاب تولیدکننده به رنگ های متفاوتی عرضه شود. رنگ بنزین نشان دهنده کیفیت بنزین نیست. بلکه این قراردادی بین تولیدکننده هاست که رنگ بنزین را مشخص می کند و در کیفیت هیچ تاثیری ندارد.
البته گاهی نیز تولیدکنندگان براساس قراردادی تصمیم می گیرند؛ برای مثال بنزین مطابق با استاندارد یورو 4 را به رنگ سبز یا صورتی به جایگاه ها عرضه کنند.
 
استانداردهای آلایندگی یورو برای سوخت خودرو
استاندارد آلایندگی یورو که از یورو 1 شروع شده و اکنون به یورو 6 رسیده است، حداکثر مقدار مجاز برای انتشار گازهای آلاینده خودروهای جدید که در اتحادیه اروپا فروخته می شود، تعریف می کند. به گزارش پژوهشگاه صنعت نفت، در این استانداردها انتشار اکسیدهای نیتروژن، هیدروکربن ها، هیدرو کربن های بدون متان، مونوکسید کربن و ذرات معلق در نظر گرفته شده است. مقادیر مجاز در این استاندارد براساس میزان وزن آلودگی خروجی به تفکیک آلاینده (برحسب گرم) بر مسافت طی شده (بر حسب کیلومتر) و بر اساس گروه خودرو و نوع سوخت مصرفی بیان می شود.
 
استاندارد یورو 4
استاندارد سوخت یورو 4 اروپا سال 2005 تعریف شده است. سوخت دارای این استاندارد باید حداکثر دارای 35 درصد مواد آروماتیک، 18 درصد ترکیبات الفین، یک درصد بنزن، 2.7 درصد اکسیژن و 50ppm سولفور باشد. این سوخت به طور کامل بدون سرب است و عدد اکتان آن نیز بین 91 تا 95 است.
 
استاندارد یورو 5
استاندارد یورو 5 اروپا سال 2009 معرفی شد. بر اساس این استاندارد سوخت یورو 5 حداکثر دارای 35 درصد مواد آروماتیک، 18 درصد الفین، یک درصد بنزن، 2.7 درصد اکسیژن و 10ppm سولفور است. این سوخت بدون سرب است و عدد اکتان آن بالاتر از 95 است.